Stari Grad Vranduk

Stari grad Vranduk je, vjerovatno, podignut krajem 14.vjeka na strateški vrlo važnom putu. Od osnivanja do 1463.godine, Vranduk je banski, a zatim kraljevski grad. Bio je jedini utvrđeni grad u župi Brod, jednoj od 7.župa srednjovjekovne Bosne. Ime Vranduk se prvi put spominje 1410.godine. U njemu su bosanski kraljevi primali izaslanstva, potpisivali ugovore i izdavali povelje. Brat kralja Tomaša, Radivoj, su u dokumentima spominje se kao knez od Vranduka. Veće trgovačko obrtničko naselje izvan bedema je nastalo u selu Varošišću, oko 2,5 km udaljeno od utvrđenja u Vranduku. Tu su franjevci utemeljili samostan i sredinom 15.vjeka sagradili Crkvu sv.Marije.

Vranduk je doživio pun razvoj u XV.vjeka . U okolici Vranduka se razvio sustav obrambenih objekata i unutar tih zidina manje naselje sotto Vranduch. Kralj Tomaš je Vranduku posvetio posebnu pažnju ispod grada je podigao Crkvu sv. Tome, svog zaštitnika, za koju je od pape dobio posebne povlastice, grad je preuredio a bedeme ojačao.

Osmanlije su u više navrata opsjedale Vranduk. Zauzeli su ga 1463.godine. U svom pohodu na Bosnu 1697.godine, Eugen Savojski je, uočivši težinu osvajanja grada, zaobišao Vranduk. Početkom 18.vjeka utemeljena je Vrandučka kapetanija. 18 i početkom 19.vjeka grad je služio kao zatvor za političke krivice. Austrijske trupe su 1878.godine zauzele grad i u njemu držale posadu do 1890.godine kada je napušten.

Stari grad u Vranduku pripada tipu brdskog utvrđenja. Tvrđava je, i pored kasnijih prepravki, sačuvala izvorne oblike, koji podsjećaju na rana rješenja europskih utvrđenja. U srednjem vjeku je glavna kula bila viša a prostor obora podjeljen zidom. Mala kula i istočni zid naknadno su dograđeni u svrhu zaštite ulaza u tvrđavu. U sklopu obora nalazilo se više objekata različite namjene, a pronađeni su i ostaci Dizdarove kuće.
Unutar zidova Starog grada pronađeni su brojni arheološki nalazi iz srednjeg vjeka i osmanskog perioda posude, nakit, novčići, alatke,mamuze, i sl. Svi nalazi su pohranjeni u Muzeju grada Zenice.

Vrandučka stara džamija poznata i kao Džamija sultana Fatiha sagrađena je nakon što su 1463.godine Osmanlije osvojile Vranduk. Vrandučka džamija je bila tvrđavska džamija sagrađena direkto uz utvrdu. Ovakve džamije obično nisu imale česmu, već bunar koji se nalazio u sklopu utvrde. Džamija pripada tipu džamije sa drevnim dvostranim mahfilom i drvenom munarom. Jedna od karakteristika ove džamije su njena dva ulaza sa sjeverne i sa zapadne strane. Džamija je, kao i svi objekti u Vranduku, imala strmi četverostrešni drevni krov pokriven šindrom. Kasnijim interenvencijama. Veliki broj imama ove džamije su bili iz obitelji Imamovića u Vranduku. U ovoj obitelji se čuva berat izdan od strane bosanskog valije Silahdar Abdulah-paše, u mjesecu muharemu 1195.A.H.(1780./1781)

(Bossna / mostarski.ba)