Upoznajmo BiH/ Općina Centar

Općina Centar jedna je od devet općina Sarajeva i ujedno urbani, administrativni, poslovni, kulturni, obrazovni, zdravstveni, trgovinsko-uslužni centar Grada.

U sastavu općine Centar je 15 mjesnih zajednica: Bardakčije, Betanija-Šip, Breka-Koševo II, CiglaneGorica, Donji Velešići, Džidikovac-Koševo I, Hrastovi-Mrkovići, Koševsko brdo, Marijin Dvor-Crni vrh, Mejtaš-Bjelave, Park-Višnjik, Pionirska dolina-Nahorevo, Skenderija-Podtekija, Soukbunar, Trg oslobođenja-Centar.

 

U Sarajevu graniči na istoku sa opštinom Stari grad, na zapadu sa opštinama Novo Sarajevo i Vogošćom, na sjeveru jednim manjim dijelom sa opštinom Ilijaš. Prostor opštine Centar karakterišu dva klimatska tipa. Do 600 m nadmorske visine zastupljena je kontinentalna klima, dok se iznad te visine izdvaja kontinentalno-planinski tip klime. Opština Centar, je jedna od manjih opština u Kantonu Sarajevo sa ukupnom površinom od 33 km2

Na prostoru opštine Centar po podacima iz 2014 godine živi ukupno 68.711 stanovnika, što predstavlja određeni pad u odnosu na 2007 godinu. Jedna je od najgušće naseljenih opština Kantona Sarajevo/zajedno sa opštinama Novo Sarajevo i Novi Grad/.

Historijat
Nakon II svjetskog rata Sarajevo je bilo izdvojeno u posebno područje narodne vlasti. U prvo vrijeme grad je bio podijeljen na devet kvartova, a nakon toga izvršena je podjela grada na 4 rejona, gdje je II rejon obuhvatao šire područje Općine Centar. Rejoni su bili decentralizovani dijelovi Grada, čiji su narodni odbori radili pod neposrednim nadzorom Gradskog narodnog odbora.

Kada je u maju 1952. godine izvršena reorganizacija lokalne samouprave, od lokalnih zajednica ostali su srezovi i opštine.

1955. godine, uvođenjem komunalnog uređenja u Jugoslaviji, na teritoriji dotadašnjeg Grada, obrazovane su opštine Stari grad, Centar, Novo Sarajevo, Ilidža i Vogošća.

Ustavom iz 1974. godine, opštine na području Sarajeva se obavezuju da se udružuju u grad i da mu u zajedničkom interesu povjeravaju određena prava i dužnosti.

Do 1977. godine grad se podudarao sa njegovim užim područjem koje je bilo podijeljeno na 4 opštine (Centar, Novo Sarajevo, Ilidža i Vogošća). Nakon toga Opština Centar je podjeljena na istoimenu opštinu i Opštinu Stari grad.

Nacionalni spomenici

Ali-pašina džamija sa haremom
Graditeljska cjelina Ali-pašina džamija sa haremom se nalazi u Ulici maršala Tita broj 14 u Sarajevu, na mjestu gdje se sučeljavaju Titova i Ali-pašina ulica, u neposrednoj blizini zgrade Opštine Centar Sarajevo. Ali-pašina džamija sa haremom smještena je pokraj Koševskog potoka, u neposrednoj blizini ušća potoka u rijeku Miljacku. Objekat Ali-pašine džamije je kao djelo istorijske arhitekture izuzetan a nalazi se u širokom slobodnom prostoru parka koji ima veoma osmišljeno hortikulturalno rješenje koje je dao arhitekta Smiljan Klaić.

Na obalama rijeke Miljacke, polovinom XV vijeka, Isa-beg Ishaković postavlja temelje današnjem glavnom gradu Bosne i Hercegovine. Na Miljacki gradi most (na mjestu današnje Careve ćuprije), na njenoj lijevoj obali podiže saraj (dvor sa pratećim zgradama), prvu džamiju (Careva džamija), prvo javno kupatilo (hamam) i hipodrom (At-mejdan). Nasuprot džamiji, na desnoj obali Miljacke, u blizini starog “trgovišta”, podiže prvi karavan-saraj Kolobaru i oko njega veći broj dućana.

Sljedećih sto godina predstavljaju period naglog razvoja, ekonomskog prosperiteta i izgradnje Sarajeva. U to vrijeme Sarajevo je imalo više od stotinu džamija, pravoslavnu i katoličku crkvu i jevrejsku sinagogu, desetak medresa, nekoliko biblioteka i tekija, hiljade dućana i magaza i pedesetak hanova, kao i tri bezistana. Na Miljacki i njenim pritokama bilo je izgrađeno više od deset mostova. Od 1461. do 1866. godine u gradu je izgrađeno 68 vodovoda, oko dvije stotine javnih česmi i veliki broj šadrvana.

Pretpostavlja se da je osnivač džamije Ali-paša, rodom iz Drozgometve u Sarajevskom polju. Kao adžami-oglan odgojen je u Carigradu, a kasnije je kao namjesnik radio u Bosni i Budimu. Prije smrti osnivač džamije je testamentom odredio da se sredstvima iz njegovog vakufa uz njegov mezar podigne ova džamija.

Uz Ali-pašinu džamiju se nalazi prostrano groblje u kom je i grob Ali-pašin, ali njegov spomenik nema natpisa. Preko puta džamije nalazila su se, sve do izgradnje Higijenskog zavoda 1950. godine, turbeta Ajni-dede i Šemsi-dede.

U blizini džamije postojao je i jedan kameni mostić na potoku Koševo, podignut u XVI vijeku, koji je srušen 1884. godine.

Ali-pašina džamija je nastala u doba najvećeg uspona osmanskog graditeljstva u Carigradu (od 1560-70. godine), tako da odražava punu zrelost stila gradnje karakterističnog za ovu vrstu objekata podignutih na teritoriji Bosne i Hercegovine.

Autor džamije je nepoznat, a mnogi detalji pri izvođenju upućuju na primorske majstore. Tako debljina zidova od 110 cm (2 lakta) i visina kamenih sofa od 55 cm (1 lakat), mjerena laktovima a ne aršinima, ukazuju na prisustvo primorskih majstora.

Zahvaljujući svojoj kamenoj konstrukciji, džamija je odolijevala mnogim požarima koji su u više navrata uništili cijele kvartove.

Tokom 1884. godine izvršena je restauracija džamije koju je vodio zagrebački arhitekta Ćiril Iveković(1).

Džamija je bila oštećena u ratu 1992 – 95. godine.

Posljednja restauracija na džamiji izvršena je 2004. godine.

Crkva sv. Josipa na Marijin-dvoru

Historijska građevina – Crkva sv. Josipa nalazi se u centralnom dijelu grada Sarajeva, na Marijin-dvoru. Prostor na kojem se nalazi građevina sa zapada je definiran ulicom fra Anđela Zvizdovića, sa istoka ulicom Herceg Stjepana. Sa juga se nalazi ulazno proširenje ograničeno ulicom Zmaja od Bosne, a sa sjevera ulica Augusta Brauna.

Dio Sarajeva, koji se danas naziva Marijin-dvor, za vrijeme osmanskog perioda se nazivao Gornja Hiseta. Gornja Hiseta su pripadala Šejh Magribijinoj mahali. Ovo područje se, istovremeno, za osmanskog vremena, nazivalo i Carina.

Prije II svjetskog rata, na ovom području su se nalazili ostaci starog groblja, za koje je utvrđen historijski kontinuitet od III do XIX vijeka.

Sačuvani su ostaci antičkih građevina koje su bile opremljene mozaicima, pa je to dokaz da je ovo područje bilo naseljeno za vrijeme rimskog perioda

Uspostavljanjem austrougarske uprave u Sarajevu, područje Marijin-dvora doživljava svoju odlučujuću transformaciju(2).

U periodu izmedju dva svjetska rata, kada je izgrađena crkva sv. Josipa, Marijin-dvor je već izgrađen i važan dio grada, na čijem se prostoru nalaze građevine koje predstavljaju naslijeđe iz austrougarskog perioda.

Arheološko područje Debelo brdo
Arheološko područje – Debelo brdo, prahistorijsko gradinsko naselje, antički i kasnoantički odbrambeni objekat, općine Novo Sarajevo i Centar u Sarajevu, se nalazi na zapadnom izdvojenom obronku masiva Trebevića, koji se izdiže oko170 m nad dolinom Miljacke, na 746 m nadmorske visine.

Pisanih historijskih podataka nema. Život na Debelom brdu trajao je od eneolita 2000/1700. godine prije naše ere, preko bronzanog doba, starijeg i mlađeg željeznog doba, do početka naše ere, te kroz cijeli antički i kasnoantički period, sve do kraja VI stoljeća.

Na Debelom brdu je bilo jedno od najznačajnijih prahistorijskih naselja bronzanog doba doba (1800-1300. godine prije naše ere) u unutrašnjosti sjeverozapadnog Balkana. Vizuelno je bilo povezano sa gradinama na obroncima oko doline Miljacke, kao i sa gradinom na Gradcu na Ilinjači u Gornjem Kotorcu, na rubu Sarajevskog polja.

U antičkom i kasnoantičkom periodu, na Debelom brdu, kao i na Ilinjači, podignuta su utvrđenja, koja su štitila obližnja civilna naselja u dolini. Utvrđenje na Debelom brdu štitilo je antičko naselje koje se u kotlini kroz koju teče Miljacka protezalo od raskrsnice kod Alipašine džamije na istoku do Kampusa (bivše Kasarne «Maršal Tito») na zapadu. Istovremeno, utvrđenje na Gradcu na Ilinjači štitilo je antičko naselje na Ilidži.

Gradska tržnica 

Objekat Gradske tržnice Markale je situiran u najužoj centralnoj zoni Sarajeva.  Gradska tržnica je izgrađena u zoni u kojoj preovladavaju objekti izgrađeni u austro-ugarskom periodu.

Ferhadija ulica je nastala u 16. vijeku: njen istočni dio se formirao 1531. godine u Gazi Husrev-begovoj mahali, a zapadni dio u mahali Ferhadiji(2) formirao se oko 1562. godine. Svoj naziv ulica je dobila prema bosanskom sandžak-begu Ferhad-begu.

Na austrougarskoj karti Sarajeva iz 1879. (Plan von Sarajevo, K und K Kriegs-Arcvih, Glh 621-13, Wien), gabarit Ferhadije ulice je skoro identičan njenom današnjem gabaritu. Veliki požar koji je zadesio Sarajevo 1879. godine, u prvim godinama austrougarske okupacije, ubrzao je proces regulacije ulica, posebno na potezu između Ferhadije i Franc Josefove ulice (danas ul. Zelenih beretki).

Godine 1884., na prostoru današnjeg Trga oslobođenja Alije Izetbegovića, počinje se graditi kolodvor(3) za konjsku željezničku prugu, a iste godine i objekat za istovar robe, te remiza za konje u ondašnjoj Rudolfovoj ulici (današnja Strossmayerova).

 

Jevrejsko groblje u Sarajevu

Staro jevrejsko groblje nalazi se u jugozapadnom dijelu Sarajeva, u dijelu grada Kovačići – Debelo Brdo. Smješteno je na potezu iznad novoprojektirane tranzitne saobraćajnice. Smatra se da je najstariji dio groblja formiran uz srednjovjekovnu nekropolu stećaka na lokalitetu Borak, iznad ulice Terezije (nekadašnja Miće Sokolovića). Ovaj dio groblja je uništen prilikom urbanizacije područja, te izgradnjom uskotračne pruge Sarajevo-Višegrad (Mutapčić str. 323).

Jevreji su se u Sarajevo počeli doseljavati početkom XVI stoljeća, i to u vrijeme početaka njegovog naglog razvoja. Prvi pisani dokument koji govori o njihovom prisustvu je dokument koji se nalazi u sidžilu sarajevskog suda iz 1557. godine. U dokumentu je zabilježeno da je iza smrti nekog pisara – katiba Jusufa, ostalo duga u iznosu od 1.852 akče. Taj novac pokojnik je bio dužan bojadžiji Hasanu i jednom Jevreju. Ovaj podatak upućuje na činjenicu da se spomenuti Jevrej bavio najvjerovatnije bankarskim poslovima, te da je davao novac u zajam (GHB, Sidžil br.1 ) . I u drugom sačuvanom sarajevskom sidžilu iz XVI stoljeća, tačnije u onom iz 1565. godine spominju se Jevreji kao trgovci čohom(3) i sahtijanom(4)(GHB, Sidžil br.2 ).

Prvi Jevreji u Sarajevu bili su nastanjeni u Sagrakči hadži Mahmudovoj mahali, u narodu poznatijoj pod imenom Ulomljenica, a koja je obuhvatala dio Sagrđija, Ulomljenicu i dio današnje Toromanove ulice. Krajem XVI stoljeća veliki vezir Sijavuš-paša(5), sagradio je veliki han, tzv. Sijavuš – pašinu dairu, koju su Jevreji nazivali Kortiž, a ostali građani Velika avlija. Ovaj objekat, podignut kao vakuf vezan za Sijavuš-pašine zadužbine i njegovo potomstvo u Istanbulu, poklonjen je Jevrejima da tu stanuju. Ova nastamba bila je locirana u blizini sarajevske čaršije, a uz nju je nešto kasnije sagrađen i Stari jevrejski hram(6). Prvi poznati sarajevski rabin bio je Samuel Baruh porijeklom iz Soluna, grada u kojem je živio veliki broj Jevreja.

 

Spomenici prirode

Iznad sela Nahoreva nalazi se vodopad Skakavac koji je jedan od najvećih i najljepših vodopada u BiH i predstavlja pravu turističku atrakciju. Vodopad je visok 98 metara i smješten je u pejsažu izuzetne ljepote. U ovom dijelu općine nalaze se naselja Nahorevo, Mrkovići, Poljine, Radava, Gradac, Strmac, Perići. Planinski rejon se postepeno spušta prema dolini Miljacke preko brdskog i padinskog dijela općine gdje su formirana i naselja Jagomir, Koševo, Šip, Bare, Grdonj, Sedrenik, Hrastovi, Bjelave, Višnjik, Crni Vrh, Gorica i ostala padinska naselja.

Ovaj kraj predstavlja izazov za šetače rekreativce, bicikliste, trkače, speleologe, penjače, fotografe, sakupljače gljiva ili ljekovitog bilja.

Na prostoru oko vodopada zabilježeno je preko 1500 vrsta biljaka, od kojih su neke ljekovite, endemske ili veoma rijetke. Šume smrče, jele i bukve kriju brojne gljive, zečeve, kune, ptice, ali i vukove, medvjede, lisice…

Vodopad i šire područje oko njega proglašen je spomenikom prirode.

Pionirska dolina

Pionirska dolina je rekreativno–zabavni centar i zoološki vrt koji se nalazi u sarajevskom naselju Koševo, u općini Centar.

Prostire se na površini od 8,5 hektara. Osim ZOO vrta, u Pionirskoj dolini nalaze se i igrališta i različite animacije što ovaj centar čini jednom je od najomiljenijih porodičnih destinacija u Sarajevu. Rekreativni i zabavni centar Pionirska dolina i zoološki vrt najstariji je zoološki vrt u Bosni i Hercegovini.

 

Razvoj

Prema osnovnim indikatorima razvijenosti Opština Centar je najrazvijenija opština u Kantonu Sarajevo, F BiH i BiH.

Pokretačku snagu urbane ekonomije (ekonomije bazirane na znanju) čine aktivnosti bazirane na upravnim i kontrolnim funkcijama, finansijama, trgovini, projektovanju, obrazovanju, zdravstvu, kulturi, turizmu, sofisticiranim uslugama u raznim oblastima.

Istorijska urbana jezgra je najveći kapital opštine Centar, koji treba da sačuva kulturno istorijsku baštinu uz nužna prilagođavanja novim zahtjevima i formama.

Na području opštine Centar je sjedište državnih organa i agencija BiH, F BiH, Kantona, također sjedište velikih privrednih društava u oblasti trgovine saobraćaja, sjedište banaka i osiguravajućih društava, predstavništava stranih i domaćih firmi, diplomatskih predstavništava i predstavništava međunarodnih organizacija, zdravstvenih, obrazovnih i kulturnih institucija.

(Mostarski.ba/strategija razvoja općine Centar Sarajevo, Općinacentar.ba)