Trideset godina od Dejtona: Sporazum koji je donio mir, ali i trajne izazove

Ustavno-pravni okvir uspostavljen Dejtonom definira Bosnu i Hercegovinu kao složenu državu sastavljenu od dva entiteta i tri konstitutivna naroda.

Na današnji dan 1995. godine u Parizu je potpisan Opći okvirni sporazum za mir u Bosni i Hercegovini, poznat kao Dejtonski mirovni sporazum, kojim je formalno okončan rat u BiH koji je trajao gotovo četiri godine, piše Hayat.ba.

Sporazum su, prije tačno tri decenije, 14. decembra, u Jelisejskoj palati potpisali tadašnji predsjednik Predsjedništva Bosne i Hercegovine Alija Izetbegović, predsjednik Srbije Slobodan Milošević i predsjednik Hrvatske Franjo Tuđman, uz prisustvo najviših predstavnika međunarodne zajednice. Ceremoniji su, između ostalih, prisustvovali američki predsjednik Bill Clinton, francuski predsjednik Jacques Chirac i tadašnji premijer Španije Felipe Gonzalez.

Nakon potpisivanja sporazuma, Alija Izetbegović je istakao njegovu složenost i težinu odluke riječima:

Ovo nije pravedan mir, ali je pravedniji od nastavka rata. U ovakvoj situaciji kao što jeste, i ovakvom svijetu kakav je, bolji mir i nije mogao biti postignut.

Dejtonski mirovni sporazum prethodno je parafiran 21. novembra 1995. godine u američkoj vojnoj bazi Wright-Patterson, u blizini grada Dejtona u saveznoj državi Ohio. Pregovori su bili rezultat intenzivnog diplomatskog angažmana Sjedinjenih Američkih Država, predvođenog glavnim posrednikom Richardom Holbrookeom, tokom mandata tadašnjeg predsjednika Billa Clintona.

Proces pregovora započeo je izradom nacrta ključnih principa koje je američka administracija predstavila kroz tim na čijem je čelu bio savjetnik za nacionalnu sigurnost Anthony Lake. Tokom augusta 1995. godine, američki zvaničnici su obišli niz evropskih prijestolnica, uključujući London, Bonn i Pariz, a održane su i konsultacije s ruskim ministrom vanjskih poslova Andrejem Kozirjevim. Nakon toga, Holbrooke je preuzeo vođenje direktnih razgovora s liderima uključenih strana, kroz više rundi tzv. šatl diplomatije, koje su trajale od augusta do oktobra iste godine. Ti razgovori uključivali su i sastanke u Ženevi i New Yorku, gdje su strane 8. i 26. septembra prihvatile osnovne principe budućeg mirovnog rješenja.

Američka diplomatska inicijativa uslijedila je u kontekstu teških ratnih zločina, uključujući genocid u Srebrenici u julu 1995. godine, koji su počinile snage takozvane “VRS” nad bošnjačkim stanovništvom u zaštićenoj zoni Ujedinjenih nacija.

Dejtonskim sporazumom Bosna i Hercegovina je ustrojena kao država sastavljena od dva entiteta – Federacije BiH i Republike Srpske, pri čemu je Federaciji pripalo 51 posto teritorije, a RS-u 49 posto. Naknadno je uspostavljen i Brčko distrikt kao posebna administrativna jedinica pod suverenitetom države BiH.

Sporazum, poznat i kao Pariško-dejtonski, sastoji se od 11 aneksa koji regulišu vojna, politička, ustavna i civilna pitanja, kao i regionalnu stabilnost. Njime su entitetima dodijeljene široke nadležnosti, dok su ovlaštenja institucija na državnom nivou jasno ograničena i definisana.

Dejtonski mirovni sporazum obavezuje potpisnice da svoje međusobne odnose zasnivaju na principima Povelje Ujedinjenih nacija, Završnog helsinškog akta i dokumenata Organizacije za evropsku bezbjednost i saradnju (OEBS), uz poštivanje suvereniteta i rješavanje sporova mirnim i demokratskim sredstvima.

Ustavno-pravni okvir uspostavljen Dejtonom definira Bosnu i Hercegovinu kao složenu državu sastavljenu od dva entiteta i tri konstitutivna naroda, pri čemu je Ured visokog predstavnika (OHR) određen kao konačni autoritet za tumačenje sporazuma.

Tri decenije nakon njegovog potpisivanja, Dejtonski sporazum i dalje je tema političkih rasprava. Zvaničnici iz bh. entiteta RS često se pozivaju na “izvorni Dejton” u zavisnosti od političkog konteksta, dok se u Sarajevu sve češće ističe stav da je sporazum potrebno prilagoditi savremenim političkim i društvenim okolnostima kako bi država postala funkcionalnija.

(Mostarski.ba)