Upoznajmo BiH/Općina Vitez

Općina Vitez je prostor koji se proteže u geografskom centru Bosne i Hercegovine. Vitez je smješten u centralnom dijelu doline rijeke Lašve, koja se proteže od jugoistočnih padina planine Vlašić do Busovače. Ova se dolina formirala na 390-480 metara nadmorske visine.

Od sutjeske Lašve poslije Travnika, pa do sutjeske prije Kaonika, Lašvansko polje dugo je oko 17 km, a širina mu je različita i iznosi prosječno 3 km. Vitez je udaljen od Sarajeva 70 km, a od Zenice 12 km. Najniže naseljeno mjesto i to uže gradsko područje, nalazi se na nadmorskoj visini od 415 metara, a najviše viteško naselje, selo Zaselje, nalazi se na 700 metara nadmorske visine.
Klima je izrazito kontinentalna. Temperatura se zimi spušta i do -28 °C a ljeti dostiže i do 36 °C.

Historija

Područje Viteza je bilo naseljeno od davnina, a iskopinama je dokazano da je prostor šireg područja Viteza naseljen još od mlađeg kamenog doba. Prva naselja u okolini su pripadala Butmirskoj kulturi, a iskopavanjima je utvrđeno da je taj kraj bio naseljen i kasnije tokom bronzanog doba. Jedan od najpoznatijih predmeta nađenih u Velikom Mošunju, je i bronzani mač vrhunske izrade.

Veliki broj tih eksponata je danas u muzejima. Prvi prastanovnici ovih krajeva su bili Iliri.

Dolaskom Rimljana dolazi do izgradnje prvih gradskih naselja u ovom kraju. Dolinom Lašve su vijekovima prolazili karavani, vojske, misionari itd.

Po iskopinama iz srednjeg vijeka značajni ostaci su pronađeni i u Zabilju, Počulici, Kremeniku, Gaćicama, Večeriskoj, Preočici itd. Na području nekadašnje željezničke stanice je pronađena ploča koja pokazuje keltskog boga Sokola, što i ovdje pokazuje prisustvo prastanovnika Balkana, Kelta.

U ranim pisanim spomenicima iz perioda bana Mateja Ninoslava (1232-1250) spominje se i župa Lašva. U vrijeme bosanskog bana Stjepana Kotromanića, izvršen je popis samostalne bosanske vikarije koja je imala sedam okruga. U vrijeme srednjovjekovne Bosne na području Viteza se nalazio i utvrđeni grad Škaf ili Bosnić. O boravku starih Slavena na ovom području nema puno spomenika, ali se zna da je zbog blizine Zenice (Bilinog polja) ovaj teritorij bio i dalje od značaja prvenstveno kao mjesto na koridorima. Pred kraj vladavine bana Stjepana (1204-1232), sina bana Kulina, dolazi inkvizicija u Bosnu. Tih godina u Vitezu radi sud za istraživanje hereze i tada biva spaljeno nekoliko desetina bosanskih krstjana. Revolt naroda zbog spaljivanja uzrokuje zbacivanje Stjepana. Viteški kraj je bio u sastavu Bosanske države sve do pada Bosne pod osmanlijsku vlast 1463.

Osmanlijsko doba je period za koji se veže nastanak imena Vitez. Navodno je jedan od vitezova Bosanskog kraljevstva u borbi u Lašvanskoj dolini poginuo, ali ga je njegov konj nosio sve dok nije pao negdje na području današnjeg Viteza. Tako da su stanovnici okolnih mjesta to mjesto prozvali Vitez. Postoji još mnogo legendi o postanku Viteza. Zna se da je prvo naselje u području gradske zone Viteza formirano oko džamije u Vitezu koja je podignuta 1590.

Osmanlijski putopisac Evlija Čelebija spominje Vitez tri puta kao kasabu, ali bez nekih preciznijih podataka. U tadašnjoj Lašvanskoj nahiji 1528. se spominju i Mošunj, Preočica, Zaselje i Večeriska.

Početkom 19. vijeka Ivan Franjo Jukić je nazivao Vitez čas selom čas varošicom. Vitez se spominje i prilikom pobune Husein-kapetana Gradaščevića kad je u prvom većem sukobu sa vojskom velikog vezira, 18. jula 1831. kod Kačanika na Kosovu, Husein-kapetan Gradaščević je izvojevao veliku pobjedu, pa su ga ostali ajani potom proglasili za bosanskog vezira, u kuli Hadži Mujage Zlatara (Zlatarevića) u selu Zabilju kod Viteza.

Godine 1878, Bosna ulazi u sastav Austro-Ugarske, prvo kao okupirani teritorij, da bi Austro-Ugarska izvšila potpunu aneksiju 1908. godine. Za relativno kratko vrijeme izgrađene su nove ceste, željeznice, rudnici, pilane itd. Još ranije, 1866. u Sarajevu je osnovana “kompanija za prijevoz i robe i putnika”, a u Vitezu, na Željezničkoj stanici je bio jedan od punktova. Tu su također izgrađeni han i škola, pa se i centar preselio iz Starog Viteza na to mjesto. Kompanija je brzo propala, a na tom je nova, austrijska vlast izgradila željezničku stanicu. Na ovom mjestu je izgrađeno i prvo preduzeće za mehaničku preradu drveta od strane Guidoa Rütgersa. To je period početka nastanka grada Viteza, koji je 1879. imao 510 stanovnika. I druga preduzeća za eksploataciju drveta su nastavila da se otvaraju i sva su bila u vlasništvu stranaca.

Nakon Prvog svjetskog rata, nastankom Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, a kasnije Kraljevine Jugoslavije, došlo je do male stagnacije u razvitku ovog kraja, a djelatnosti su uglavnom bile poljoprivreda, stočarstvo, trgovina i zanatstvo. U tom periodu je u Vitezu bilo 23 trgovačke i 30 zanatskih radnji.

Zločin u Ahmićima
Kako piše Historija.ba pokolj u Ahmićima je ratni zločin koji su počinili pripadnici HVO 16.aprila 1993. nad bošnjačkim civilima. Ahmići su malo selo u srednjoj Bosni, općina Vitez. Ubijeno je 116 osoba. To je bio najveći pokolj u sukobu Bošnjaka i Hrvata.
Međunarodni sud za ratne zločine počinjene na području bivše Jugoslavije presudio je da su ti zločini bili zločin protiv čovječnosti, a jedan od izvršitelja ove akcije, Dario Kordić, osuđen je na 25 godina zatvora. Pokolj su otkrili mirovne snage UN-a sastavljene od britanske vojske, i pukovnik Bob Stewart.

U petak, 16. aprila, u 5:30 ujutro, HVO je istovremeno napao naselja Vitez, Stari Vitez, Ahmići, Nadioci, Šantici, Pirići, Novaci, Putiš i Donja Večeriska. Hrvatski stanovnici tih sela su pravovremeno upozoreni o napadu a neki su čak i učestvovali u njemu. Hrvatske žene i djeca su evakuisani dan prije borbi. Tog jutra, HVO vozila blokirala su glavne ceste a napad je započeo sa tri strane kako bi se stanovništvo u bijegu usmjerilo prema jugu gdje su vojnici čekali i pucali na ljude. Male grupe od oko pet do deset vojnika išle su od kuće do kuće, palili ih te ubijali ili tjerali mještane. Na kraju, Ahmići su teško razoreni. Ubijeno je 116 osoba, od čega su 32 bili žene a 11 djeca mlađa od 18 godina. Dvije lokalne džamije su uništene eksplozivima.

Prema Centru za ljudska prava u Zenici, od 200 bošnjačkih kuća, spaljeno je njih 180.

Počinioci su bili pripadnici sljedećih jedinica: Anti-teroristička bojna Vojne Policije HVO-a “Jokeri”, Viteška brigada HVO-a, PPN Vitezovi te brigada “Nikola Šubić Zrinski”.

Za ovaj zločin osuđeni su: Dario Kordić(25 godina), Zoran, Mirjan i Vlatko Kupreškić osuđeni su na zatvorsku kaznu od 6 do 10 godina zbog učestvovanja u napadu, no pravomoćnom presudom su 2001. oslobođeni krivice. Drago Josipović dobio je 12 a Vladimir Šantić 18 godina zatvora. Dragan Papić oslobođen je krivnje.

Za zločin u Ahmićima izvinjenje je dao i predsjednik Hrvatske Ivo Josipović.
“Svi smo se ovdje ujedinili u želji da se oda počast žrtvama, da se sjetimo žrtava i kažemo nikad više…ovdje su narodi jako puno propatili i zaslužuju bolju budućnost.

Nacionalni spomenici kulture

Na listi nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine za općinu Vitez se nalaze sljedeći spomenici:

“Memorijalni kompleks Crna kuća – spomenik žrtvama fašističkog terora u Kruščici” historijsko područje.

Koncentracioni logor Kruščica je bio ustaški koncentracijski logor u kojem su za vrijeme Drugog svjetskog rata bili zatvarani protivnici NDH, komunisti, Srbi i Jevreji. Logor je bio u funkciji od augusta do septembra 1941.

Logor se nalazio u naselju Krušćica u općini Vitez. Sastajao od nekoliko baraka, koje su izgrađena za vrijeme Kraljevine Jugoslavije i u kojima su bili uhapšeni politički protivnici tadašnjeg režima. Prema nekim podacima u logoru je bio zarobljen hrvatski književnik i političar Mile Budak.

Osnivanjem NDH, logor je po naređenju Vjekoslava Maksa Luburića obnovljen krajem jula 1941. godine. Po nekim izvorima osnivanje logora organizirao je ustaški satnik Mijo Babić. Luburić se još sredinom jula 1941. godine obratio ustaškom povjereniku za Bosnu i Hercegovinu Juri Francetiću i tražio da se u Kruščicu uputi grupa uhapšenih Srba, koji bi radili na popravci logora i građenju baraka, te ograđivanju logora. Zamjenik Jure Francetića, Drago Jilek uz pomoć ustaškog tabornika sa Pala, uhapsio je 75 Srba i otpremio ih za Kruščicu. Preuzeo ih je ustaški zastavnik Jozo Gesler, koji od Luburića bio imenovan komadantom logora, te im naredio da dovrše izgradnju započetih baraka i logor ograde žicom. Logor je osiguravala 13. ustaška bojna.
Logor je nakon kraja rata uništen, a na mjestu jedne od baraka renovirana je jedna od preostalih baraka, kao memorijalni muzej. Pored barake, izgrađene od impregnisanog drveta, izgrađen je spomenik autora Fadila Bilića sa citatima Ivana Gorana Kovačića iz poeme Jama.

…Posljednje svjetlo prije strašne noći

Bio je bljesak munjevita noža,
I vrisak, bijel još i sad u sljepoći,
I bijela, bijela krvnikova koža;
Jer do pojasa svi su bili goli
I tako nagi oči su nam boli…

Zbog svog izgleda baraka je nazvana Crna kuća. U toku rata u Bosni i Hercegovini 90-tih godina, oštećena je i danas ne služi muzejskoj svrsi. Na površini od oko 2.000 m² nalazi se još spomenik, te spomen ploče ubijenim Srbima i Židovima sa njihovim imenima, postavljena od općine Pale, te ploča sa imenima pobijenih osoba iz Zenice, koju je postavila općina Zenica.

Vjerski objekti

Ahmed-agina džamija;

Ahmed-agina džamija najstariji je objekat na području općine Vitez, u Starom Vitezu. Izgrađena je 1589/1590. godine. Džamiju je sagradio izvjesni Ahmed-aga poznat i kao Sinan Čelebi. Postoji predaja da je Ahmed-aga porušio stari rimski most na Divjaku, a kamen upotrijebio za gradnju džamije. Kad je sultan za to saznao kaznio je Ahmed-agu oduzimanjem ranije dodijeljenog posjeda.

Od džamije koja je izgrađena 1590. godina u izvornom obliku ostali su zidovi, mihrab i portal ulaznih vrata. Nekada je uz džamiju bila drvena munara koja je srušena 1962. godine, a ozidana je nova munara od pune cigle. Rekonstrukcija unutrašnjosti obavljena je 1985/86. godine. U vrijeme rata u Bosni i Hercegovini, džamija je u znatnoj mjeri oštećena. Godine 1993. munara je dva puta direktno pogođena. Nakon rata, 1996. godine, izmijenjen je veći dio krovne građe i crijepa. Na zahtjev vjernika, 2001. godine, džamija je proširena i obezbijeđeno je novih 80-100 m2 prostora za obavljanje namaza. Stolarija je izmijenjena 2002. godine. Iste godine urađena je podna izolacija i izmijenjen pod. Kotlovnica je izgrađena 2003. godine i uvedeno je grijanje u džamiju i imamsku kuću. Također je izvršena i rekonstrukcija munare koja je dograđena za još 5-6 metara, izvršeno je pokrivanje kubeta bakrom, a vanjski zidovi su obloženi sedrom. Džamija je od 1953. godine imala i mekteb. Ova džamija ima i svoj vakuf. Do poslije Drugog svjetskog rata vakuf ove džamije posjedovao je 120 dunuma zemlje. Veći dio je nacionalizacijom, arondacijom ili eksproprijacijom oduzet vakufu. Pored džamije nalazi se i mezarje.

Samostan Svetog Josipa;
Džamija u Počulici;
Crkva Svetog Leopolda Mandića;
Džamija u Ahmićima;
Džamija na Bukvama;
Crkva Svetog Juraja, zaštitnika grada Viteza;
Džamija u Šantićima;
Crkva Svetog Mateja u Kruščici;
Zavjetno svetište Kalvarija sa crkvom Majke Božje Žalosne i kapelom svetog Ante Padovanskog;
Džamija na Grbavici;
Džamija u Kruščici;

 

(Mostarski.ba, historija.ba, općinavitez.ba)