Planine u Bosni i Hercegovini/ Planina Trebava

Trebava ili Trebavac je planina u sjeveroistočnoj Bosni i Hercegovini, smještena između srednje Posavine na sjeveru, Tinjske kotline na istoku, Spreče na jugu i doline rijeke Bosne na zapadu, te između gradova Gradačca, Doboja i Modriče. Svrstava se u red niskih planina, ispod 1000 metara nadmorske visine. Nalazi se na dodiru dvije velike geografske cjeline: Dinarskog gorja i Panonske nizine, te kao takva spada u malu grupu usamljenih planina sjevernog dijela BiH, pored Kozare, Prosare, Motajice, Vučjaka i Majevice.

 

Njen najviši vrh je Vis 692 metra nadmorske visine. U morfostrukturnom smislu planina Trebava je horst-antiklinala gotovo istovjetna obližnjoj planini Majevici, po strukturi i genezi.

Tipična slavenska (mnogobožačka) svetilišta podizana su u čast slavenskih božanstava i na njima su se vršili obredi i prinosile žrtve. Uz te običaje vezuje se i samo ime planine Trebave.

Tako se na Trebavi u selu Babešnica na lokalitetu Ćelije ili Ćelija nalaze tragovi najstarije kršćanske crkve. Kršćanske crkve naslijeđivale su stara slavenska (mnogobožačka) svetilišta te je na ovome mjestu prema predaji poštovan kult božanstva plodnosti gdje su se svetkovine održavale u vrijeme ljetne dugodnevnice.

Ime Trebava dolazi od staroslovenske riječi trebva, koja označava mnogobožački žrtvenik, mjesto gdje se prinosi žrtva. Na ruskom jeziku značenje riječi je oltar. ​Još se danas u jeziku održala riječ trijebiti ili izdvajati, čistiti. Staroslavensko božanstvo plodnosti i uspomena na njega sačuvani su i u nazivima okolnih trebavskih polja, rječica i visova.
Geološku podlogu Trebave čine uglavnom serije sedimentnih stijena, i to paleogenski fliš. Na južnim padinama javljaju se karbonatni vapnenci (permsko-mezozojsko-paleogene formacije). Javljaju se i bentoniti nastali u naglim prirodnim izljevima kiselih lava, kvarcni pijesci, pliocensko-marinski sedimenti i gline (Sprečanski tercijarni bazen).

Gornji slojevi tla su vrlo bogati mineralima koji utječu na poljoprivrednu proizvodnju, ali nisu koncentrirani u rudnim žilama.. Osim nekih siromašnih žila rude željeza, keramičke gline i prisustva slanih voda ne može se navesti neko značajnije nalazište.

Na krajnjem jugu planine, visovima Lepar, Vjetrenka i naselju Drafnići, u srednjem vijeku je iskopavano i topljeno željezo, ali neisplatnost tog posla je zatvorila okna i ugasila peći do današnjeg dana.

Trebava se nalazi na području umjerene klimatske zone. Srednja godišnja temperatura je 12 °C. Najtopliji mjesec je juli, s prosječnom temperaturom od 22 °C; najhladniji je decembar, s prosjekom od −2 °C.

Prosječna godišnja količina padavina iznosi 1278 mm. Najkišniji mjesec je maj, sa srednjom prosječnom količinom od 235 mm; najmanje padavina je u martu, i to 73 mm.

Trebava obiluje brojnim vodotocima, od kojih su svi tipa brdskih potoka i većinom formiraju uske doline s vijugavim riječnim koritima koji su tokom godine povremeno ispunjeni vodom. Preko ljeta se nivo voda prilično smanji, ili čak potoci potpuno presuše. Ovi potoci odvode nadzemne vode s Trebave prema rijekama Bosni i Savi. Jedan dio potoka otječe na južnoj strani Trebave u rijeku Spreču, a na istoku u Tinju.

Neki od većih Trebavskih potoka su: Riječanka, Babešnica, Koprivnska Velika i Mala rijeka, Zelinjska rijeka, Jasenička rijeka, Džakulska rijeka, Oteška rijeka, Vranjačka rijeka, Orahova, Međićka rijeka, Čivčijska rijeka, Markova rijeka, Brgula, Rajska i drugi.

Trebava takođe ima dosta podzemnih voda, koje se na dosta mjesta javljaju kao izdašni izvori, od kojih su mnogi kaptirani.

(Mostarski.ba, dinarskogorje.com)