Planine u Bosni i Hercegovini/ Planina Velež
Planina Velež je krečnjačka planina u Hercegovini. Smještena je istočno od Mostara. Pruža se smjerom sjeverozapad-jugoistok s grebenom dužine 13 km.
Najviši je vrh Botin sa 1.969 metara nadmorske visine, a ostali su vrhovi su Teleća lastva 1.905 metara, Brasina 1.897 i Vlačuge 1.754 metara nadmorske visine.
Ime je dobila po slavenskom bogu Velesu.
Zapadnim podnožjem planine teče Neretva kroz Bijelo polje. Zapadno se prostire mostarska kotlina, a na jugozapadu je Bišće polje, kuda jednim dijelom protječe Buna, lijeva pritoka Neretve. Bišće polje lokalni je naziv za spomenutu kotlinu, dok se na različitim kartama također koristi i naziv Mostarsko polje. U jugoistočnom smjeru na Velež se nastavlja planina Sniježnica. Istočno i sjeveroistočno od masiva smješteno je Nevesinjsko polje, a na sjeveru prijevoj Rujište 1.050 metara nadmorske visine dijeli Velež od Prenja.
Južnom stranom Velež prelazi u plato koji se naziva Podveležje. Upravo zbog tog predgorja / visoravni glavno bilo planine nije vidljivo iz mostarske kotline. Visoravan Podveležja proteže se duž cijele prisojne strane planine na nadmorskoj visini 500–1.200 metara nadmorske visine.
To je izrazito kraško područje, gotovo neobradivo i slabo naseljeno. Više od 90% područja zauzimaju pašnjaci, pa se zbog toga i većina stanovništva bavila stočarstvom. Vode ima vrlo malo, većinom se skuplja u jamama iznad gornje šumske granice nakon topljenja snijega. Izvori su tek u podnožju, a najveći je i najpoznatiji vrelo Bune u Blagaju.
Sjeveroistočna, nevesinjska strana planine izrazito je strma s okomitim liticama. Na toj strani ima i tragova glacijacije (manje jezero), kao i mnoštvo podzemnih kraških oblika (pećine i jame).
Na Veležu raste nekoliko endemskih vrsta (npr., Pulsatilla velezensis i Edraianthus murbeckii).
Za Velež je vezano i ime srednjovjekovne bosanske župe Večenike. Sjeveroistočna granica ove župe bila je upravo Velež. Na padinama planine i području Podveležja postoje brojni tumuli, kameni krugovi, nekropole stećaka, tzv. grčki bunarevi, što svjedoči o dugom kontinuitetu prisutnosti ljudi u blizini ove planine.
Široj javnosti manje je poznato da se na lokalitetu platoa Podveležja, u podnožju planine Velež, istočno od Mostara, nalazi gotovo 350 stećaka, srednjovjekovnih nadgrobnih, kamenih spomenika, iz vremena Bosanske kraljevine. Oni su raspoređeni u osam nekropola na području cijelog podveleškog platoa, koji je površine do 170 km kvadratnih i nalazi se na oko 800 metara nadmorske visine. Ti stećci i nekropole nisu poznate, ali ni istražene poput, na primjer, nekropole stećaka Radimlja, na ulazu u Stolac. Protežu se od sela Dobrč, na sjeveroistoku, pa sve do sela Rabina, u pravcu jugoistoka. Jedna od većih je nekropola u selu Podvelež.
Kod stanovnika Podveležja Velež ima mitski status i za nju su vezane brojne legende, od toga da se u samoj planini krije sedam (u drugoj verziji: 77) vrela, koje samo posebna družina može pronaći, da se u korini (magla koja se često proteže vršnim grebenom planine) kriju vile, pa do toga da se u jednoj pećini na Veleži leže bura (u Podveležju se bura naziva i veleštak), ali se taji u kojoj. Na Veleži postoji i kultna šuma Tisovac.
(Mostarski.ba, RSE, Grad Mostar, visitbih, Velija Hasanbegović)
