Categories: BiH|Published On: 27/4/2024|

Planine u Bosni i Hercegovini/ Planina Vranica

Vranica je najpoznatija rudna planina u Bosni i Hercegovini, između Fojnice i Gornjeg Vakufa-Uskoplja.

Nalazi se na razvođu između rijeka Vrbasa, Bosne i Neretve na jugu. Najviši vrh zove se Nadkrstac i ima nadmorsku visinu od 2112 metara.

To je pitoma planina, s dosta pašnjaka, površinskih voda i nekoliko vrhova preko 2000 metara nadmorske visine. Prostire se na približno 100 kilometara kvadratnih.

Planinska grupa Vranica nalazi se u centralnom dijelu Bosne i Hercegovine i osim Vranice čine je: Ivan-planina sa 1534 metra nadmorske visine, Bitovnja 1742 metra, Lopata 1383, Inač 1437 metara, Pogorelica 1437, Zec planina 1871, Vitreuša 1919, Matorac 1937 i Dobruška Vranica sa 1964 metra nadmorske visine.

Ovaj planinski masiv ima drugačiju građu i sastav stijena (petrografsku građu) od okolnih krečnjačko-dolomitnih bosansko-hercegovačkih planina te zbog toga ima i drugačija reljefna obilježja. Vrhovi planinske grupe Vranice su zaobljeni i imaju oblik prostranih bila, padine su blaže nagnute, a doline su razvijenije. Okolne dinarske planine imaju oštre vrhove i strme i raščlanjene padine.

Uglavnom se u osnovnoj masi nalaze kristali kvarca, feldspata, nešto muskovita, a u pojedinim varijetetima i biotita. Od kristalastih škriljevaca zastupljeni su gnajsevi, mikašisti, filiti i argilošisti. Gnajsevi su zastupljeni na području Matorca i Sjekire. Kvarciti i kvarcni pješčenjaci zauzimaju grebene. Sjeverne padine Vranice su građene od kiselih silikatnih stijena, gdje dominantnu ulogu imaju kristalasti škriljevci.

Na području Vranice su utvrđene najstarije geološke naslage koje potiču iz starijeg paleozoika. Ovu planinsku grupu, koja je u geološkoj prošlosti bila aktivno vulkansko područje, obično nazivaju srednjebosanskim rudnim planinama. Specifična geološka građa i tektonski sklop ovdje su doprinijeli pojavi rudnih ležišta (željezo, bakar, živa, kvarc, barit, mangan, srebro, zlato). Arheološki nalazi govore o rudarskoj aktivnosti već u prahistorijsko doba. Fojnica i Kreševo su kroz cijeli srednji vijek bili su centar bosanskog rudarstva, koje je bilo najvažnija privredna grana srednjovjekovne Bosne.

Botanička istraživanja na Vranici bila su brojna, uz brojne podatke o flori. Odmah se mora napomenuti da su osnovne šumske vrste drveća – jela, smreka i bukva. Na vlažnim staništima planine nalazimo za naše prilike veoma rijetku zelenu johu. Vranica je također poznata i po velikom broju borovnica, pa se u vrijeme berbe na ovoj planini mogu naći brojni berači ovog voća.

Dragulj Vranice je ledničko Prokoško jezero, koje je kroz historiju bilo okruženo predivnim pastirskim kolibama, od kojih se mnoge i danas ondje nalaze.

Prokoško jezero nalazi se na 1635 metara nadmorske visine na planini Vranici. Udaljeno je od grada Fojnice oko 22 kilometra.
Zajedno sa okolinom, jezero je 1984. godine proglašeno regionalnim parkom prirode, te postalo zona stroge zaštite. U 2005. godini područje je uključeno u III kategoriju zaštićenih područja (spomenik prirode), prema kriterijima IUCN–a, kao i po kategorizaciji zaštićenih područja utvrđenih Zakonom o zaštiti prirode Federacije Bosne i Hercegovine. Zbog mnogobrojnih vikendica izgrađenih od 1960. godine narušen je pejzaž jezera.

Na Vranici se mogu naći endemske biljke vraničko zvonce (bijelo vraničko zvonce), bosanska zvončika i vranička vrkuta. Također, u Prokoškom jezeru živi endemska životinjica triton.

Vranica ima dosta izvora od kojih su najinteresantniji izvor Vrbasa, Kozićke rike, Sikirskog potoka i drugih, kao i mnoštvo slapova (Crndo, Kozički) i mnogo pećina i jama.