Smrtonosni pauci u Evropi: Koliko bismo zapravo trebali biti zabrinuti?

Kada bi vas neko pitao da navedete mjesto sa otrovnom faunom, šta bi vam palo na pamet? Možda Australija, sa zloglasnim zmijama ili možda Brazil, dom zastrašujućih stvorenja poput žute škorpije. Evropa bi, međutim, vjerovatno bila nisko na listi, jer kontinent nije poznat po svojoj prijetećoj fauni.

Posljednjih godina, međutim, strah od malog osmonogog stvorenja porastao je u južnoj Evropi, jer su smrti koje se pripisuju jednom određenom pauku naširoko objavljivane. Posljednji poznati slučaj dogodio se upravo ovog ljeta u italijanskom gradu Bariju, gdje je 23-godišnji muškarac preminuo nakon sumnje da ga je ugrizao sredozemni pauk samotnjak, također poznat kao smeđi pustinjak ili ugaoni pauk. Samo mjesec dana ranije, 52-godišnji policajac u Palermu preminuo je od istog uzroka.

Dva najstrašnija pauka u Evropi

Šetnja španskim selom mogla bi vas dovesti do bolnog ugriza nekog od većih paukova, kao što je pauk od plute (Macrothele calpeiana) ili pauk vuk (Lycosa tarantula). Međutim, u mediteranskoj regiji postoje samo dvije vrste pauka čiji se ugrizi smatraju medicinskim problemom: evropska crna udovica (Latrodectus tredecimguttatus) i sredozemni pustinjak (Loxosceles rufescens).

Crna udovica je oduvijek imala najgoru reputaciju, ali nema dokumentovanih slučajeva smrti uzrokovanih ugrizom njene evropske varijante. Štoviše, susreti s ovom upečatljivom životinjom su rijetki, jer se nalazi u ruralnim područjima i gradi svoje nestalne mreže ispod kore drveća ili stijena. Neurotoksični efekti otrova na ljude su dobro poznati: složeni koktel molekula, zajednički poznatih kao latrotoksini, utječu na prijenos nerava, srčani mišić i funkciju glatkih mišića, uzrokujući sindrom koji se naziva latrodektizam.

Pauk samotnjak, koji obično ima malu, tamnu mrlju u obliku violine na svom cefalotoraksu, je sasvim. Iako se nalazi u divljini, danas se praktički može smatrati sinantropskom vrstom, što znači da ima tendenciju da živi u neposrednoj blizini ljudi, posebno u kućama, garažama ili na radnim mjestima. Često pronalazi mračna, prašnjava skrovišta, kao što su iza ili ispod velikih komada namještaja, gdje može ostati neprimijećena dugo vremena.

Drugačija vrsta otrova

Za razliku od neurotoksičnog otrova crnih udovica, otrov pauka iz porodice sikarida, kojoj pripada mediteranski pustinjak, ima nekrotično djelovanje, što znači da uzrokuje odumiranje tjelesnog tkiva. Među mnogim proteinima koji se nalaze u njihovom otrovu su enzimi fosfolipaze, koji razgrađuju ćelijske membrane i pucaju na krvne sudove. Ova dva kombinovana efekta obično izazivaju lokalizovanu reakciju na mjestu ugriza koja uključuje oticanje, crvenilo i svrab tokom nekoliko sedmica.

U malom procentu slučajeva, centralno područje ugriza može razviti nekrotične lezije, gdje tkivo odumire i na kraju otpadne prije nego što zacijeli nakon nekoliko sedmica.

Ovaj skup simptoma – nazvan kožni loksocelizam – obično nema veće posljedice osim ako se ugriz ne dogodi na posebno osjetljivim područjima poput lica. Štaviše, nekrotična progresija je manje uobičajena kod evropskog pauka pustinjaka nego kod nekih njegovih latinoameričkih parnjaka (L. reclusa i L. laeta), koji se smatraju značajnim javnozdravstvenim problemom u zemljama poput Čilea, Argentine i Perua.

U nekim rijetkim slučajevima, međutim, nekroza uzrokovana ugrizom pauka pustinjaka može doprijeti do mišića koji leži ispod i uzrokovati sindrom toksičnog šoka, koji uključuje simptome kao što su groznica, bol u mišićima i zglobovima. Kada je uzrokovano ugrizom loksocelesa, ovo je poznato kao kožno-visceralni loksocelizam, stanje koje, iako vrlo rijetko, može dovesti do akutne hemolize (razaranja krvnih stanica), zatajenja bubrega, šoka i, na kraju, smrti.

L. rufescens, vrsta porijeklom iz mediteranskog regiona, živi među ljudima hiljadama godina. Međutim, njegov ugriz je vrlo rijedak, a zvanični, pouzdani podaci o slučajevima ugriza vrlo su oskudni. Čak i kada dođe do ozbiljnije kliničke reakcije, pacijent rijetko može vidjeti, a kamoli uhvatiti životinju koja ga je ugrizla, što znači da se većina dijagnoza loksocelizma ne može u potpunosti provjeriti.

Ovu poteškoću istakla je i multidisciplinarna istraživačka grupa koju vodi Univerzitet Balearskih otoka. U članku objavljenom ove godine analizirali su četiri nedavna slučaja sumnjivih ujeda pauka samotnjaka i još dvanaest dokumentiranih u Španjolskoj između 2005. i 2021.

Do danas, nijedna ljudska smrt nije službeno pripisana ujedu pauka samotnjaka u Španiji. Nedavni smrtni slučajevi u Italiji od sumnjivih ugriza mediteranskog pustinjaka i dalje su misterija – mogli bi biti puka statistička anomalija ili niz kliničkih pogrešnih procjena.

Također bi moglo biti da su, zbog komercijalne globalizacije i trenutnog obima interkontinentalnog putovanja, talijanski ugrizi mogli biti uzrokovani američkom vrstom Loxosceles koja je slučajno unesena u Evropu.

To se u nekoliko navrata dogodilo sa primjercima mnogo opasnijeg roda Phoneutria, koji uključuje poznate brazilske pauke lutalice koji su se u rijetkim prilikama pojavljivali u pošiljkama voća uvezenim iz Južne Amerike. Međutim, ne postoji službeni zapis o bilo kakvoj stabilnoj populaciji američkih paukova samotnjaka ili Phoneutrije u Europi.

Trebamo li biti zabrinuti?

Arahnofobiju, široko rasprostranjen strah, podstiču horor filmovi i knjige, kao i senzacionalističke publikacije u štampi. Ali stvarnost je sasvim drugačija i, barem u Evropi, prijetnja koju predstavlja bilo koja vrsta pauka je gotovo zanemarljiva.

U periodu od 23 godine, u Evropi je zabilježen 1.691 smrt koji se pripisuje ubodu ose, stršljena i pčela, ali većina nas ne bježi u brda kada pčela njuška oko džema na našem tostu.

Činjenica da se smrtni slučajevi od navodnih ujeda pauka u sličnom periodu mogu izbrojati na prste jedne ruke stavlja stvarnost situacije u kontekst.

Mediteranski pauci samotnjaci nisu previše agresivni i obično napadaju samo kada su direktno uznemireni, tako da nema potrebe za brigom. Ako poduzmete mjere predostrožnosti da povremeno čistite ispod sofe ili iza ormara i nosite rukavice kada premještate takav namještaj, vjerovatnoća da će vas ugriz loksoskelesa dovesti u bolnicu nije mnogo drugačija od one da vas udari grom.