Categories: Iz historije|Published On: 17/10/2021|

Upoznajmo BiH/Općina Velika Kladuša

Velika Kladuša je naseljeno mjesto i centar općine na krajnjem sjeverozapadu Bosne i Hercegovine. S južne strane graniči sa općinama Bužim i Cazin, a sa zapada, sjevera i istoka Republikom Hrvatskom, odnosno općinama Cetingrad, Vojnić, Topusko, Glina i Dvor.

U općini je 1991. živjelo 52.908 stanovnika, dok teritorija općine iznosi 331,55 km2, što velikokladušku općinu uvrštava u najgušće naseljene prostore Bosne i Hercegovine. Administrativno je teritorij općine podijeljen na 14 mjesnih zajednica. Geoprometni položaj Velika Kladuša je veoma značajan za njeno stanovništvo za Bosnu i Hercegovinu u cjelini.

Zemljište općine Velika Kladuša predstavlja jedan od najvažnijih činilaca u razvoju općine s obzirom na geografski položaj, klimatske i hidrološke prilike, geološke i pedološke karakteristike. Od ukupne površine zemljišta najveći procenat predstavlja poljoprivredno zemljište – 22.375 hektara ili 67,48 % ukupne teritorije.

Ranih 1980-tih godina Velika Kladuša je ostvarila najveći privredni procvat u historiji svog postojanja. U tom vremenu ostvaren je ravnomjerni privredni razvoj općine, jer su praktično na području svake mjesne zajednice izgrađeni privredni kapaciteti poljoprivredno-prehrambenog kombinata “Agrokomerc” sa respektabilnom biološkom, poljoprivrednom i prerađivačkom proizvodnjom. Prepoznatljivosti Velike Kladuše svakako su doprinijeli i “Saniteks” u tekstilnoj industriji i “Grupex” u građevinarstvu i proizvodnji betonskih konstrukcija. Do sada izvršenim geološkim istraživanjima utvrđene su pojave i ležišta nemetalnih i metalnih mineralnih sirovina.

Do sada izvršenim geološkim istraživanjima utvrđene su pojave i ležišta nemetalnih i metalnih mineralnih sirovina. Od nemetalnih mineralnih sirovina značajnija su nalazište barita (intenzivna eksploatacija od 1948. godine), krečnjaka i dolomita. Metalne mineralne sirovine su nedovoljno istražene i eksplatisane na području općine, iako se procjenjuje da se ležišta mangana na ovom području mogu svrstati među najveća u Evropi. Za privredu općine nisu zanemarljiva ni ostala prirodna bogatstva kojima ovo područje obiluje: tekuće i termalne vode, 9.057 hektara šumskog zemljišta pokrivenog mješovitim šumama bukve, hrasta kitnjaka i pitomog kestena.

Historija

Područje Velike Kladuše zbog svog izuzetnog položaja i povoljnih prirodno-geografskih osobina bilo je naseljeno već u davnoj prošlosti (paleolitiku), što potvrđuju mnogobrojni kulturno-historijski spomenici koji su iza sebe ostavili Ilirsko pleme Japodi, Rimljani, Avari, Slaveni i drugi narodi koji su naseljavali ove prostore. Mnogobrojni kulturno-historijski nalazi, a posebno stari gradovi (Velika Kladuša, Vrnograč, Todorovo, Podzvizd i drugi) svjedoci su bogate i burne prošlosti kroz koju su se ovdje izmjenjivali osvajači s Istoka i Zapada.

Jedan od najvrjednijih spomenika kulture, pronađen na području Velike Kladuše je zlatna naušnica okrenutog piramidalnog oblika s početka VII vujeka. Od svih starih gradova najčešće se spominjalo ime Kladuše. U pisanom dokumentu Kladuša se prvi put spominje 30. oktobra 1280. godine, pod imenom Cladosa. U to vrijeme, pa sve do kraja XVI vijeka ovim prostorom vladaju hrvatski knezovi.

Osmanlije su potpuno zavladali cijelim područjem Velike Kladuše u XVI vijeku.

U borbi protiv fašizma Kladuščani su dali veliki doprinos i žrtve, o čemu danas svjedoči oko pedeset vrijednih kulturno- historijskih spomenika. Zahvaljujući aktivnom i nesebičnom djelovanju najvećih kladuških antifašista iz tog vremena u Velikoj Kladuši se, ranije nego u drugim područjima Cazinske krajine, organizovano razvio i djelovao jak antifašistički pokret. Rezultat tog djelovanja je odlazak znatnog broja Kladuščana u partizanske jedinice već 1941. godine. U toku četverogodišnje antifašističke borbe u partizanskim jedinicama borilo se više od tri hiljade stanovnika s područja općine Velika Kladuša, od kojih je u borbama poginulo njih 692.

Kroz dugu historiju, prije svega, zbog svog izuzetno povoljnog geografskog položaja, kladuški prirodni prostor predstavlja granično područje između Istoka i Zapada, što je bitno određivalo njegovu prošlost i kulturu. Politička i ratna događanja krajem dvadesetog vijeka na području Općine, ekonomsko-politički prevrat kroz «Aferu Agrokomerc» i ratna dešavanja, ostavila su još uvijek teško savladive posljedice po daljnji i brži društveno-ekonomski razvoj općine Velika Kladuša.

Nacionalni spomenici

Na listi nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine za općinu Velika Kladuša se nalaze sljedeći spomenici:

“Crkva svetog Velikomučenika Georgija” (historijski spomenik),
“Džamija sa haremom u Šabićima” (graditeljska cjelina),
“Džamija Zagrad sa haremom” (graditeljska cjelina),
“Gradska džamija sa haremom” (graditeljska cjelina),
“Harem džamije Trnovi” u Polju (historijsko područje),
“Stara džamija Barake sa haremom u Grahovu” (graditeljska cjelina),
“Stari grad Todorovo (Novigrad) i džamija u Todorovu” (historijsko područje),
“Tvrđava Vrnograč u Vrnograču” (graditeljska cjelina),
“Utvrđeni grad Podzvizd” (graditeljska cjelina).

Crkva svetog Velikomučenika Georgija

Crkva sv. Georgija u Velikoj Kladuši, Bosna i Hercegovina, pripada Srpskoj pravoslavnoj crkvi i eparhiji bihaćko-petrovačkoj. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 9. do 12. februara 2012. godine u Sarajevu, donijela je odluku da se crkva proglasi za nacionalni nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.

Crkva je sagrađena 1901. godine a otvaranje i njeno osvećenje, održano je 1913. godine. Znatno je oštećena u Drugom svjetskom ratu. Od inventara ostao je sačuvan samo ikonostas od drveta. Dana 29. jula 1941. godine, u crkvi ustaše su izvršile pokolj stanovnika srpske nacionalnosti. Na zapadnom zidu crkve, blizu ulaznih vrata nalazi se spomen-ploča sa natpisom o tom događaju.

Crkva je obnovljena i ponovo osvećena 1987. godine. Nije stradala u ratnim razaranjima 1992–1995, ali je zbog neodržavanja u lošem stanju.

Džamija sa haremom u Šabićima

Džamija u Šabićima nalazi se na udaljenosti 17 km od općinskog centra Velike Kladuše, Bosna i Hercegovina. Harem je proglašen za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.

Velika i Mala Kladuša, čiji je nekadašnji naziv bio je Donja i Gornja Kladuša, spominju se prvi put 30. oktobra 1280. godine i to pod imenom Cladosa. To je vrijeme kada cijeli kraj pripadao knezovima Blagajskim (Babonjićima). Kasnije je ovaj kraj pripao Frankopanima Slunjskim.

Godine 1633. Osmanlije su osvojile Kladušu gdje ostaju sve do pada grada pod austrougarsku vlast. Naselje Šabići dobilo je ime prema najbrojnijoj porodici koja je tu živjela. Najstarija džamija u Šabićima bila je sagrađena na mjestu današnje džamije i imala je drvenu munaru koja je izlazila iz krova objekta. Današnja džamija sagrađena je 1958. godine i to na ostacima zidova stare džamije. U džamiji u Šabićima obavljale su se molitve do 2002. godine kada je sagrađena nova velika džamija u njenoj neposrednoj blizini.

Stari grad

Stari grad u Velikoj Kladuši potiče iz srednjovjekovnog perioda i predstavlja prepoznatljiv simbol općine.

Izgrađen na kupolastom uzvišenju iznad rječice Graborske, dominira okolnim pejsažom, a čvrsti bedemi i kamene kule svjedoče o njegovoj postojanosti i dugotrajnosti.

Ova srednjovjekovna tvrđava u potpunosti je obnovljena sedamdesetih godina prošlog vijeka i pretvorena u hotelsko-ugostiteljski kompleks.

Njegov sastavni dio čini hotelsko naselje “Mejdan”, u čijem sastavu se nalazi 16 kuća izgrađenih u starobosanskom stilu.

Naselje je projektovano tako da podsjeća na krajiško selo, oblikujući sa Starim gradom prepoznatljiv motiv razglednice Velike Kladuše.

Ovaj hotelski kompleks se u prošlosti često navodio kao savršen primjer aktivne zaštite jednog spomenika kulture u BiH.

Za posjetioce ovog gradića to je bila nezaobilazna turistička destinacija, koja je pored smještajnih kapaciteta nudila i gastronomske specijalitete ovog podneblja.

O porijeklu imena Kladuša ne postoje pisani podaci, ali prema narodnom predanju, ime je dobio po mitskom gospodaru koji se zvao Kladar. Grad se u srednjovjekovnim hronikama, pod nazivom Cladosa, prvi put pominje 1280. godine. Istorijski izvori navode kako je u 13. vijeku utvrđeni grad pripadao knezovima Babonjićima Blagajskim, tadašnjim ugarskim vazalima, dok se nešto kasnije kao njegovi gospodari pominju hrvatski feudalci Frankopani Slunjski.

Arheološka iskopavanja su pokazala kako na ovim prostorima postoji dugotrajni kontinuitet ljudskog života koji seže u daleku praistoriju.

Iz perioda željeznog doba pronađen je veliki broj istorijskih artefakata, dok o rimskoj vladavini svjedoče ostaci puta koji je ove krajeve spajao s jadranskom obalom, kao i ruševine rimskog vojničkog naselja. Srednjovjekovni dio grada imao je kružnu osnovu opasanu visokim bedemima ispunjenim zemljom, tako da je imao ulogu gotovo neosvojive tabije.

Unutar zidova nalazila se branič kula specifične osnove. Okrugla kula imala je jedan oštar ugao orijentisan prema najslabijoj tački mogućeg napada neprijatelja na grad. Osmanlije su više puta pokušavale osvojiti grad u napadima usmjerenim ka zapadu, što im je naposlijetku i uspjelo 1633. godine, te su mu kasnijim građevinskim aktivnostima dali sadašnji izgled.

Utvrđeni grad Podzvizd

Podzvizd je jedan od najstarijih gradova u Bosni. Podzvizd se nalazi na pola puta između Vrnograča i Velike Kladuše.

Nastao je još u XIII vijeku, a zvao se Kriščići po plemenu koje ga je podiglo. Prema Radoslavu Lopašiću, sagrađen je 1456. godine, ali se ta godina sigurno odnosi na popravak grada.

Graditeljska cjelina – utvrđeni grad Podzvizd 2010. godine proglašen je nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.

Turci su ga napadali 1553. i 1558, a na kratko vrijeme su ga i osvojili 1576. godine.

Odlukom ratnog vijeća 1580. Podzvizd je trebao biti razoren i napušten, ali su ga već 1636. godine Turci počeli naseljavati. Kasnije, također, često mijenja gospodare, a u turskim rukama ostaje i nakon 1670. godine.

Godine 1834. bio je dobro očuvan, imao je službeno dva, a neslužbeno četiri topa. Godine 1838. zabilježeno je da mu je potreban mali popravak.

Utvrđenje se nalazi na nevisokom, ali vrlo strmom brežuljku koji vlada okolinom. Naziv Podzvizda nastao je od opisnog naziva “grad pod zvizdama’’, jer je utisak vrlo visoke utvrde dolazio od veoma strmog brijega i snažne visoke kule, koja je pokrivala kapu uzvisine i dizala se pod zvijezde. Utvrđeni grad Podzvizd imao je tri faze izgradnje.
Prvu, najstariju fazu, istovremenu sa najstarijim srednjovjekovnim gradovima XIII vijeka u Bosni i Hercegovini. To je bio grad sa okruglom branič-kulom i malim oborom koji je štitio prilaz u kulu.

Drugu fazu, predstavlja ojačavanje zida kule sa dodatnim kamenim plaštom koji je okrugli tlocrt pretvorio u šesnaestougao. Dispozicija grada u prvoj i drugoj graditeljskoj fazi odgovarala je romaničkom utvrđenju sa snažnom branič-kulom i malim oborom, koji pokriva samo dio opsega kule.

Treću fazu, predstavlja Podzvizd sa većim oborom koji je opasao srednjovjekovni grad u obliku poligona koji se približava elipsi. Ovo proširenje Podzvizda, prema natpisu na kapiji desilo se za vladanja sultana Mahmuda (1730-1754).

Turci su na južnoj strani izgradili kapi-kulu, koja je na spratu imala malu drvenu džamiju.

Na kamenoj ploči koja se nalazi iznad ulaza kapi-kule a ispod drvene džamije, uklesan je natpis koji glasi:

Uz Božju pomoć ovu kulu je sagradio Muhafiz bosanski griješni Ahmed ……… (HN)

„Božjom pomoći sagrađena je ova džamija. Došao je muhafiz Bosne … njegovo ime je Ahmed.

Drugi dio teksta je nečitak. Natpis je evidentiran 1968. godine.

Svakako, arhitektonski najvredniji dio utvrđenja je branič-kula sa vanjskim prečnikom u bazi od 18,5 m, a u kruni oko 16 m. U bazi je zid bio debeo oko 2,5 m, a pod krovom oko 1 m. Unutrašnja prostorija imala je prečnik oko 13 m. Prema prečniku zaključujemo da je visina branič-kule iznosila najmanje 25 m.