Upoznajmo BiH/Općina Ilidža

Općina Ilidža je jedna od devet općina koje se nalaze u sastavu Kantona Sarajevo. Ilidža nije u sastavu Grada Sarajeva, ali je dio urbane cjeline Sarajeva, ima naglašenu morfološku i urbanu izražajnost.

Prirodni resursi, koji se bitno razlikuju od kotline Miljacke u kojoj se nalazi Sarajevo, određuju njenu prepoznatljivu izražajnost.
Ilidža je smještena u podnožju planine Igman u zelenom pejzažu koji je bogat i vodom i šumom. Reljef područja Ilidže je raznolikog oblika – kreće se od tipičnog ravničarskog do brežuljkastog i krškog u području planine Igman koja prirodno ograničava područje Ilidže s jugozapadne strane, s najvišim vrhom (Crni vrh 1.499 m).

Zbog povoljnog geografskog položaja, klimatskih uslova, obilja vode, plodnosti zemljišta i šumskih bogatstava, Ilidža je još od predhistorijskih dana predstavljala pogodan prostor za naseljavanje i život.

Historija

Prvi podaci o Ilidži potiču još iz neolita, a prema stepenu naseljenosti ona predstavlja najstarije naselje u središnjem dijelu Bosne.
U predhistoriji plodna Sarajevska dolina bila je naseljena već u neolitu. Od IV do kraja III milenija na ovom prostoru se naseljavaju zemljoradničko-stočarske zajednice, čiji je način života zahtijevao plodno tlo za poljoprivredu i ispašu stoke.

Novi neolitski svijet koji je nastao u centralnoj Bosni u vrijeme između 7.000 i 4.000 godina, imao je, bez sumnje, najveći značaj zbog svog položaja koji je predstavljao sponu između susjednih regija. Vrhunac daljeg samostalnog razvoja ostvaren je tokom mlađeg neolita u butmirskoj kulturi, čiji su nosioci predstavnici već visoke civilizacije, koja se ogleda u izgradnji i organizaciji naselja i u duhovnoj kulturi kroz umjetničke domete u izradi keramičkog posuđa i fuguralnoj plastici.

Nosioci butmirske kulture podizali su naselja kružnog oblika na lesnim uzvišenjima uz tokove rijeka. U početku žive u zemunicama, a kasnije grade i nadzemne kuće, najčešće pravougaonog oblika i sa dvije prostorije. Neka naselja su bila zaštićena od poplava i drugih nepogoda sa nekoliko redova rovova i drvenih palisada. Zbog topografskih odlika i dobre organizacije u rasporedu izgradnje stambenih objekata, između kojih se situira trg ili se protežu ulice, te izgradnji posebnih objekata za pojedine zanatske djelatnosti, u ovim naseljima mogu se naslutiti začetci urbanizacije. Ona, zasigurno, svojim odlikama prevazilazi jednostavnu seosku zajednicu.

Arheološko područje Butmir, naše najstarije i najpoznatije arheološko nalazište, nalazi se na desnoj obali rijeke Željeznice, nedaleko od savremenog naselja Butmir. Samo neolitsko naselje, otkriveno još prije punih sto godina i po njemu je čitava jedna grupa mlađeg neolita centralne Bosne dobila naziv butmirska kultura.

Originalna duhovna kultura njegovih stanovnika, a posebno ono što se desilo u njihovoj umjetnosti učinilo je Bosnu i Hercegovinu prepoznatljivu u svijetu i zasjenilo je sve što je do tada bilo poznato iz neolitskog doba u Evropi.

Raznovrsnost privrednih grana zahtjevala je i usavršavanje zanatskih vještina, koje su se postepeno razvile u određena zanimanja. Grnčarstvo i proizvodnja kamenog oruđa posebna su odlika prastanovnika ovog naselja.
Arheološko područje – prahistorijsko naselje Butmir proglašeno je nacionalnim spomenikom.

Najnovija istraživanja u Butmiru pokazala su da je na ovom terenu prisutna i badenska kultura, odnosno rana faza eneolitskog doba.

Počeci urbanog razvoja Sarajeva sežu u period rimske uprave na ovim prostorima. Urbana naselja Rimljani su gradili na rubovima ravnica, uz putne pravce, a njihovu veličinu je određivala ekonomska moć datog prostora. Antička urbana cjelina, naselje kolonijalnog ranga nalazilo se na području današnje Ilidže.

Najznačajnije rimsko naselje, antičko naselje na Ilidži, u Sarajevskom polju razvilo se uz ljekovita sumporna vrela na Ilidži. Osnivanje naselja započelo je već u I vijeku n.e. u rangu municipija, a najveći uspon grad doživljava u III vijeku, i to već tada u rangu kolonije.Na lijevoj obali Željeznice, uz termalne vode na području Lužana otkriveni su rimski objekti. Arheološka istraživanja su pokazala da je ovo naselje nastalo u I vijeku, a značajan razvoj doživljava u vrijeme II-IV vijeka.

Rimsko ime Ilidže sačuvano je na spomeniku koji je ta gradska uprava podigla u čast cara Dioklecijana (284-305. g.n.e.). Natpis je oštećen pa je poznat samo početak imena – Imperatoru Cezaru Valeriju Dioklecijanu, pobožnom, sretnom, nepobjedivom Augustu, spomenik postavlja gradska općina Banja S…. (Aqua S… ).

Na osnovu podataka prikupljenih analizom rimskih natpisa može se zaključiti da je Ilidža imala autonomnu gradsku upravu u rangu municipija, a kasnije i kolonije. Zbog svog položaja na važnoj rimskoj prometnici koja je povezivala carstvo od Narone na jugu sa Sirmijumom u sjeveroistočnim djelovima rimske provincije Panonije, s vremenom ovo naselje postaje upravni centar širokog područja, popularno lječilište i jak trgovački centar.
Arheološka iskopavanja na lokalitetu Ilidže su pokazala da u objekte iz rimskog doba spadaju: kompleks vila oko hotela Bosna, izdvojena villa urbana, objekat nepoznate namjene, hospitalium ili hospicium.

Epigrafski spomenici su u najvećem broju nađeni u sekundarnom položaju na samoj Ilidži i na različitim mjestima u Sarajevskom polju, gdje su korišteni kao građevinski materijal (Rimski most).

Arheološko područje na Ilidži proglašeno je nacionalnim spomenikom.
Srednjevjekovni arheološki lokalitet – Selo Vrutci leži ispod Igmana, oko 3 km zapadno od Ilidže. Na lokalitetu Crkvina, sjeverno od Vrela Bosne, pokraj aleje Ilidža – Vrelo Bosna, otkriveni su ostaci preromaničke crkve i srednjevjekovno groblje. To je jedna od najstarijih crkava u centralnoj Bosni i na osnovu analogija može se datirati u drugu polovinu X vijeka. Preromanička crkva i srednjovjekovno groblje proglašeni su nacionalnim spomenikom.

Osmanski period (XIV – XIX. st.) je konačno dao ime ovom prostoru. Riječ ”iladž” je stara turska riječ koja znači, lijek, ono što čovjeku daje zdravlje. Iz osmanskog perioda nema dovoljno podataka, niti materijalnih ostataka o nekoj značajnijoj izgradnji. Iz ovog perioda najznačajnije naslijeđe je:
– banjska zgrada sa dva bazena,
– dva hana za stanovanje,
– most preko rijeke Bosne na Pladištu sagrađen 1530-1550. god. – ”Rimski most”,
– ishodne kuće – ljetnikovci.

Period Austro-ugarske uprave u Bosni i Hercegovini obilježen je, pored ostalog, intenzivnom urbanizacijom i gradnjom po modelu koji se u znatnoj mjeri razlikovao od do tada viđenog na ovim prostorima. Kako je ovo i vrijeme ubrzane industrijalizacije u Evropi to onda nije iznenađenje da gradnja privrednih objekata zauzima važno mjesto u ukupnom razvoju Bosne i Hercegovine, a naročito Sarajeva. Od ugostiteljsko-turističkih objekata izdvaja se hotelski kompleks na Ilidži, od poljoprivrednih Poljoprivredna stanica u Butmiru (u ruševnom stanju).

Od historijsko-memorijalnih kompleksa na Ilidži se nalazi Tunel Dobrinja – Butmir, simbol otpora stanovnika opkoljenog Sarajeva u ratu 1992-1995. godine, predstavlja dokument i svjedočanstvo najnovije historije grada. Pored historijskog, ovaj kompleks ima i veliki dokumentarni, ali i vaspitno-obrazovni značaj, jer svojim postojanjem svjedoči o herojskom načinu otpora građana Sarajeva u vrijeme agresije na BiH. Pored historijskog, ovaj kompleks ima i veliki dokumentarni, ali i vaspitno-obrazovni značaj, jer svojim postojanjem svjedoči o herojskom načinu otpora građana Sarajeva u vrijeme agresije na BiH.

Prirodno nasljeđe Ilidže

Područje Spomenika prirode „Vrelo Bosne“ predstavlja prostor jedinstvene i neponovljive prirodne baštine. Najznačajnije vrijednosti ovog prostora su: kraško izvorišno područje, visok kvalitet vode, poseban režim podzemnih voda, izuzetno visok stepen biološkog diverziteta bentosnih organizama,
visok stepen endemičnosti vodenih organizama, složena makrofitska vegetacija, značajan nivo ekološkog diverziteta izražen kroz brojne ekosisteme, te izuzetna pejsažna vrijednost.

Na prostoru Spomenika prirode „Vrelo Bosne“ susreće se nekoliko formi vodnih pojava i to: vrela, površinski vodotoci, podzemne termalne i termomineralne vode Ilidže i hladne vode Sarajevskog polja. Temeljnu i najveću vrijednost predstavljaju izvorišta rijeke Bosne koja su ujedno i
najatraktivniji dio zaštićenog prostora. Izvori formiraju veći broj tokova koji samostalno teku na kraćoj dužini (parkovski kompleks Vrela Bosne) prije nego se spoje formirajući jednu od najvećih rijeka BiH-rijeku Bosnu.

Pored izuzetne atraktivnosti vrela, bujne i raznovrsne vegetacije koja ih okružuje, izvorišta Bosne zbog kvaliteta vode i svoje vodoobimnosti spadaju u najvažnije i najvrijednije hidrološke pojave u Kantonu Sarajevo.
Na ovom prostoru od značajnih vrela treba pomenuti vrelo Stojčevac koje formira Stojčevački potok, te vrela Borim I i Borim II na lokalitetu Vrutci

Na prostoru Spomenika prirode „Vrelo Bosne“ postoji visok stepen biološke raznolikosti. Unutar Spomenika prirode „Vrelo Bosne“ nalaze se prostori oblikovane prirode posebnih prirodnih vrijednosti, a to su: Parkovske površine oko izvorišta Bosne uređene su davne 1888. godine kako za korisnike banjskih usluga tako i za sve ostale posjetioce. U tom periodu napravljena su i četiri jezera i to: Veliko ili Labudovo, dva manja južno od ugostiteljskog objekta i jezero koje se nalazilo u blizini ribogojilišta. U sklopu uređenih zelenih parkovskih površina izgrađeno je mnoštvo pješačkih staza.

Velika aleja je spomenik vrtne arhitekture i oblikovane prirode. Predstavlja jedan od najljepših i najpoznatijih drvoreda u BiH, sastavljena od platana i divljih kestena zasađenih u dvostrukom nizu.

Aleja, koja je podignuta u prošlom vijeku ima mali razmak između stabala, što je uticalo na specifčno oblikovanje krošnji koje su formirale visoki zeleni tunel od Banjskog parka do Vrela Bosne u dužini od 3,5 km.

Područje Stojčevca locirano je predgorju Igmana u široj zoni istoimenih vrela, potoka i manjeg jezera, jugoistočno od centralnog vrela. Zbog svoje pejzažne atraktivnosti i prirodne ljepote oduvijek se koristilo za turističko-izletničke aktivnosti.

Banjski park Ilidža je spomenik vrtne arhitekture i oblikovane prirode. Predstavlja prvu projektovanu parkovsku površinu u BiH. Park je bio riješen u
baroknoj kompoziciji na dijelu koji je bliži hotelima, da bi se ta kompozicija idući prema jugu rasplinjavala u sve slobodniju
pejsažnu kompoziciju engleskog parka. U ovo rješenje bili su ukomponovani parkovski objekti namjenjeni za odmor, osvježenje i razonodu gostiju i posjetilaca Banje.

Vrelo Bosne je hidrološki spomenik prirode. Izvorište se nalazi u sklopu zaštićenog Spomenika prirode “Vrelo Bosne”. Locirano je zapadno od Sarajeva ispod planine Igman.

Vrela su tipična kraška i razbijena su difuznim istjecajem, odnosno nekoliko izvora većih. Oni formiraju veći broj tokova koji samostalno teku na kratkoj dužini prije nego se spoje i formiraju glavni tok rijeke Bosne.

Posebnu vrijednost predstavlja područje planine Igman koje je karakteristično po ekološkim, odnosno klimatskim uslovima i ima specifičnu vegetaciju, faunu kao i geomorfološke vrijednosti. Pored izuzetnih prirodnih vrijednosti na širem području Vrela Bosne situirani su i veoma vrijedni i
značajni objekti kulturno-historijskog naslijeđa:

Rimski most na Plandištu – kamena ćuprija iz turskog perioda;
Vile u aleji-kompleks vila tipične austrougarske gradnje sa elementima alpskih kuća;
Arheološki lokalitet Vrutci – nekropola stećaka i ostataka;
Spomenik obelisk podignut u znak sjećanja na Igmanski marš, situiran na ulazu u uređeni parkovski prostor Vrela Bosne;
Rimski most i arheloški lokalitet Vrutci proglašeni su nacionalnim spomenicima BiH.

Crkvina kod sela Vrutci na Ilidži je historijsko područje sa ostacima predromaničke crkve i srednjevjekovnim grobljem. Proglašeno je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine. Nekropolu sa stećcima čini 80 spomenika u obliku sanduka. Svi su dobro obrađeni, ali su prilično oštećeni, zbog lošeg kvaliteta kamena. Nemaju ukrasa. Neki od stećaka su postavljeni na zidove porušene crkve, ali ni jedan stećak nije bio u njenoj unutrašnjosti.

Pored ovih grobova, prilikom iskopavanja je pronađen i veliki broj ravnih grobova koji su ukopani u zemlju i pokriveni sedrenim komadima. Većina grobova je bila zidana blokovima od sedre koji potiču sa građevine, bez upotrebe maltera. Pokojnici su sahranjeni u drvenom sanduku ili položeni na dasku.

Stećci sa Crkvine kod sela Vrutci

Privreda
Na prostoru općine utvrđena su ležišta određenih mineralnih sirovina kao što su dolomit i glina. Eksploatacija dolomita vrši se na 4 registrovana lokaliteta u Rakovici u zaseoku Puhovik i 3 u kamenolomima na prostoru Batalovog brda, kao i eksploatacija gline u proizvodnji opekarskih proizvoda u Rakovici.

Općina Ilidža raspolaže veoma značaj nim prirodnim resursima pitke, mineralne, termalne i termomineralne vode što je osnova za razvoj niza djelatnosti u skladu sa postavkama održivog razvoja. Područja perspektivna za istraživanje pitke vode su na prostorima Sarajevskog polja, Rijeke Zujevine od Donjih Hadžića do Mostarskog Raskršća.

Pitke vode karstnih ležišta Igmana i aluviona Sarajevskog polja su od prvorazrednog značaja za vodosnabdijevanje Grada Sarajeva, te općina Ilidža i Hadžići.

Mineralne vode su utvrđene kod Blažuja gdje se nalaze 4 (četiri) pojave kiseljaka gdje je moguće zahvatiti 10-15 l/s mineralne vode odličnog kvaliteta. Trenutno se eksploatiše 1-3 l/s mineralne vode.

Termalne vode su utvrđene na Butmiru i Sokolović Koloniji. Ukupne rezerve termalnih voda Ilidže, utvrđene na bušotinama, iznose 15-20 l/s i trenutno se neadekvatno ili vrlo malo koriste.

Termomineralne vode su utvrđene samo na Ilidži, a ukupna izdašnost bušotina se kreće oko 270 l/s vode temperature 26 – 58oC.

Lječilište „Banja – Terme – Ilidža“ kod Sarajeva jedna je od najstarija banja ne samo u BiH nego i jugoistočnoj Evropi.

Banja je u potpunosti renovirana i počela sa radom 2004. godine.  Prvi tragovi korištenja termalne sumporaste – oligomineralne vode terme Ilidža datiraju iz perioda rimljana, da bi se nastavili preko turskog perioda.

Organizirano korištenje naše termomineralne vode je počelo 1895. godine u doba austro – ugarske monarhije kada je izvršena kaptaža izvorišta, te izgrađeni smještajni i terapeutski kapaciteti. Tako da je cijelo naselje Ilidža zadržalo ime po turskoj riječi „iladž“ – lijek i pretvoreno u banjski kompleks.

 

Termomineralne vode Ilidže su mješavina dvije vode različite mineralizacije (starijih i mlađih voda) i ne mješaju se sa površinskim i pitkim vodama u aluvionu niti sa termalnim i termomineralnim vodama niže temperature. Termomineralne sumporovite vode Ilidže predstavljaju dugoročnu osnovu za razvoj banjskog turizma. Termomineralne vode Blažuja se flaširaju. Termalne vode u Butmiru, Sokolovićima na Mostarskom raskršću i Rakovici se koriste za flaširanje, vodosnabdijevanje, navodnjavanje i rekreaciju.

(Mostarski.ba, općinailidza.ba, wikipedia, visitmycountry.net)