Upoznajmo BiH/Općina Travnik

Travnik je naseljeno mjesto i sjedište istoimene općine u centralnom dijelu Bosne i Hercegovine, 90 km zapadno od Sarajeva. U općini Travnik živi oko 57.000 stanovnika. Poznat je po tome što je bio prijestolnica osmanskih vezira od 1686. do 1850. godine.

Travnik se nalazi vrlo blizu geografskog centra Bosne i Hercegovine. Rijeka Lašva protiče kroz grad, od zapada prema istoku, prije svoga ušća u rijeku Bosnu.

Grad Travnik se nalazi u velikoj lašvanskoj dolini, koja povezuje dolinu rijeke Bosne na zapadu sa dolinom rijeke Vrbas, na istoku.Travnik leži na nadmorskoj visini od 514 m. Njegovo najistaknutije geografsko obilježje su planine Vilenica i Vlašić, sa nadmorskom visinom od 1943 m.

Glavnina površine Vlašića je u nekoliko općina: Travnik, Kotor-Varoš, Skender Vakuf, Dobretići, Vitez i Zenica. Prostire se u pravcu jugoistok – sjeverozapad, Između linije Zenica –Travnik (jugoistok) i Kotor-Varoš – Skender Vakuf (sjeverozapad). Na njegove padine prelaze u nekoliko podvlašićkih platoa, od kojih su najprostraniji Vitovljanski, Korićanski i Imljanski, te Petrovo Polje. Turističkoj zaravni na Babanovcu (ispod Paljenika), od okolnih gradova, najbliži je Travnik.

Na užem području Vlašića klima je planinska, a u na nižim lokacijama riječnih dolina – umjereno kontinentalna. Prosječna zimska temperatura je 1°C, dok prosječna ljetna temperatura iznosi 14,2 °C. U zimskom periodu, snježne padavine obiluju sa prosječnom pokrivenošću snijega do 5 mjeseci, koji ima visinu 1,5-2,1 metara.

U lokalnom stanovništvu se vijekovima prenosi uvjerenje da je planina imenovana po čobanskim nomadima Vlasima (kako se nazivaju u Bosni). Oni su tu živjeli i uzgajali svoja stada od pada Rimskog Carstva i ostali do kraja 19. vijeka.

Akademik Marko Vego i njegovi istomišljenici pretpostavljaju da su nomadski Vlasi ustvari romanizirani potomci starih Rimljana i drevnih ilirskih plemena. Oni su recepturu pravljenja vlašićkog sira, jednog od zaštitnih znakova planine Vlašić, donijeli sa jednog od njihovih beskrajnih putovanja, oko 1000-te godine nove ere. Vlašićki sir je jedan od najboljih ovčjih sireva, koji se čuvaju u specijalnoj slanoj salamuri. Izvorno se siri svježe ovčije mlijeko, ali u novije vrijeme i uz primjese kravljeg. U oba slučaja, faza dozrijevanja mu traje oko tri mjeseca. Vlasi prenose tradiciju na stočare s okolnih planina. Danas, Vlašićki sir se proizvodi samo na kontrolisanim pašnjacima i rekonstrukcijom recepte dobija svoj izvorno-tradicionalni kvalitet.

Pored Vlašićkog sira, postoje još dva vlašićka brenda: bosansko-hercegovački pas ovčar (popularni Tornjak) i ovca pramenka. Ovog psa su Vlasi selekcionirali više od 1000 godina, braneći ovce tokom ispaše. Vlašić je jedno od mjesta porijekla bosanskog planinskog psa Tornjaka (torni- acca = ‘okrenuti ovdje, u starom neolatinsko-vlaškom jeziku), a selektiran je za čuvanje stoke od vukova i medvjeda. Vlašićka pramenka (divička i dubska) je izdanak bosanskih i hercegovačkih autohtonih pasmina ovaca.

Historija

U vrijeme srednjovjekovne bosanske države na ovom području je postojala srednjovjekovna župa Lašva. Ona se prvi put spominje 1244. godine u popisu biskupskih posjeda. Župa se protezala na cijeli kraj dolinom rijeke Lašve i njenih pritoka, a u upravnom pogledu pripadala je Gornjoj Bosni.

Drugi put je spominje bosanski kralj Tvrtko I 1380. godine u pismu Hrvoju Vukčiću, kojim ga postavlja za velikog vojvodu i daruje mu kao leno: Bilu, Trebeušu i Lupnicu u župi Lašva.

Krajem 14. vijeka župom je upravljao bosanski plemić Batalo koji je bio i dvorski dostojanstvenik sa titulom “tepčija”, odgojitelj mladih plemića. Živio je u vrijeme slabljenja bosanske države, a za vrijeme vladavine kralja Dabiše, Jelene Grube i u početku vladavine Ostoje. Batalo je držao u svojim rukama i tvrđavu Toričan, čije ruševine postoje i danas kod sela Varošluk u blizini Turbeta, iz kojeg je gospodario cijelim krajem.

Treći značajan pomen župe je u vrijeme hrvatsko-ugarskog kralja Sigismunda, približno 1400. godine, kojom velikašu Vuku (iz župe Lašva, sinu Nikole Drusića iz Guče Gore) dodjeljuje kao nagradu imanje Paka (današnji Pakrac) u Slavoniji.

Sam grad Travnik prvi put se spominje 1463. godine u vezi s događajima koji su doveli do propasti bosanskog kraljevstva. Prvi ga spominje Dursun-beg koji je pratio sultana Mehmeda II u njegovom pohodu na Bosnu. On doslovno kaže: “Idući sultan Mehmed II prema Jajcu zaustavi se u Travniku”. Prema narodnoj predaji, na mjestu gdje se sultan zaustavio da klanja danas se nalazi “Šarena Džamija” ili “Sulejmanija”.

Travnička tvrđava (kaštel) podignuta je prije dolaska Turaka s ciljem odbrane, pošto su Osmanlije sve dublje prodirali u kraljeve posjede. Vjerovatno je izgrađena za vrijeme bosanskog kralja Tvrtka II ili Ostoje, a potom dograđivana i proširena za vrijeme Stjepana Tomaša. Da je grad građen u vrijeme bosanske samostalnosti potvrđuje i činjenica, što je građen kao i ostali utvrđeni bosanski gradovi kasnog srednjeg vijeka. Pošto je Travnik, nakon konačnog pada pod Osmanlije, brzo ostao iza glavnih borbenih linija, jer su Osmanlije prodrli daleko na zapad, grad je ostao sačuvan u svom izvornom obliku.

Godine 1878-e, tursku posadu u tvrđavi zamijenit će austrougarski vojnici pod komandom vojvode Wirtenberga. Nova monarhija donijela je u travnički kraj, osim industrijalizacije, i dah srednjoevropske arhitekture, muzike, običaja, jezika.
Time se upotpunjava ona slika o Travniku kao mjestu susretanja Orijenta i Okcidenta.

U doba Kraljevine Jugoslavije izgled grada se nije bitnije mijenjao, a u socijalističkom periodu, uz urbanizaciju i razvoj industrije, razvija se osebujni avangardni izraz u pozorištu i muzici, i pamte se brojni uspješni sportisti.

Nacionalni spomenici

Na listi nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine za općinu Travnik se nalaze sljedeći spomenici:

″Batalova grobnica u Turbetu kod Travnika″ (arheološko područje),
″Crkva svetog Mihovila u Ovčarevu kod Travnika″ (historijska građevina),
″Crkva Uspenja presvete Bogorodice u Travniku sa pokretnom imovinom″ (graditeljska cjelina),
″Džamija u Gornjoj Čaršiji (džamija Mehmed-paše Kukavice, Hadži-Alibegova džamija) i Sahat kula u Gornjoj čaršiji u Travniku″ (graditeljska cjelina),
″Jeni (Hasan-agina) džamija″ (graditeljska cjelina),
“Jevrejsko groblje u Travniku” (grobljanska cjelina)
″Kulturni pejzaž na Plavoj vodi u Travniku″,
″Muzička škola u Travniku″ (historijska građevina),
″Nebo, Han Bila″ (arheološko područje (neolitsko naselje)),
″Ostaci rimskog naselja, kasnoantičke bazilike i grobnice na Crkvini u Varošluku, Turbe″ (arheološko područje),
″Sahat kula na Musali″ (historijski spomenik),
″Stari grad u Travniku″ (graditeljska cjelina),
″Turbeta pod lipom ili turbe Abdulah-paše, Dželal-paše i Perišan Mustafa-paše sa česmom″ (graditeljska cjelina),
″Varoška džamija u Travniku″ (graditeljska cjelina),
″Zgrada nekadašnjeg Samostana u Travniku i škole časnih sestara milosrdnica″ (historijska građevina),
″Zgrada Oficirskog doma″ (historijska građevina),
″Šarena (Sulejmanija) džamija″ (graditeljska cjelina),
Mjesto i ostaci džamije sa mejtefom u Bandolu kod Guče Gore (graditeljska cjelina).

Plava voda u Travniku

Plava voda je nacionalni spomenik u Travniku, Bosna i Hercegovina. Čine ga mezarje na Derventi sa turbetom travničkog muftije Mehmed efendije i njegove supruge Ajiše i objekat Lutvine (Rudolfove) kafe.

Nalazi se u naselju Šumeće u kojem izvire Plava voda, koja se uz potok Hendek ulijeva u rijeku Lašvu. Najzanimljivija lokacija na Plavoj Vodi je Lutvina kafa, mala kafana koju je 18.juna 1887. godine posjetio Rudolf Habsburgovac, pa se od tada koristi i naziv Rudolfova kafana jer je on darovao novac da se kafana obnovi. Servira se na tradicionalnom servisu. Upravo na ovom mjestu 1807. godine počinje, i sedam godina kasnije završava, radnja romana “Travnička hronika” Ive Andrića.

Iza ove kafane nalazi se monumentalno turbe travničkog muftije Mehmed efendije i njegove supruge Ajiše, što sve zajedno predstavlja muzej na otvorenom prostoru.

Prostor je nekad obilovao mlinovima, vodenicama i drvenim stupama, koje su tucale hrastovu koru potrebnu za štovljenje kože u brojnim travničkim kožarama. Akumulaciono jezero i hidroelektrana su ovdje proizvodili prvu struju za Travnik.

Kulturni pejsaž Plava voda proglašen je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.

Stari grad u Travniku

Travnička tvrđava, ili Stari grad u Travniku je jedan od najljepših i najočuvanijih utvrđenih objekata srednjovjekovne Bosne i Hercegovine, u kojem su historijski periodi ostavili svoja posebna obilježja. Proglašena je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.

Travnička tvrđava je tokom svoje historije u više navrata mijenjala naziv.

Garbun, zaboravljeno srednjovjekovno ime čije značenje nije pouzdano jer možda potiče iz izumrlog jezika Ilira, ili je to riječ turskog porijekla koja označava tvrđavu na brijegu;

Travnik (Trawinc, Travnich, Travnic), po bosanskom kraljevskom porezniku na travarinu (porez na ispašu stoke), kao što je i grad Mostar dobio ime po mostarima, poreznicima na mostarinu;

Austro-Ugarska monarhija imenuje tvrđavu kao Kastel ili Kaštel, te je tako označena i na njihovim vojnim kartama;

U narodu, jednostavno nazvana Grad, da bi nakon 1953. godine na poticaj Stipe Lozića, direktora travničkog Zavičajnog muzeja, a u svrhu stavljanja tvrđave u turističku funkciju, bila nazvana Stari grad. Tvrđava je danas poznata po nazivu – Stari grad!
Stari grad se nalazi u istočnom kraju današnjeg grada Travnika, na odsječenom i dijelom stjenovitom obronku Vlašića. Sa istočne strane utvrde nalazi se izvor potoka Šumeće, a sa njegove zapadne strane protiče potok Hendek.
O srednjovjekovnom gradu Travniku nema pomena u historijskim dokumentima. Historičari su saglasni, po načinu gradnje, te činjenica da se kvart ispod zapadne padine utvrđenja zvao “Varoš”, da ju je dao sagraditi kralj Tvrtko II Kotromanić, ili kralj Stjepan Dabiša. Istraživač ovog objekta P. Anđelić pretpostavio je da bi dvor mogao da pripada tepčiji Batalu, koji je živio krajem XIV i početkom XV vijeka. Tek 1464. godine pominje se grad Travnik. Te godine osmanski hroničar Dursun-beg bilježi da su se osmanske trupe sa sultanom Mehmedom II el- Fatihom na čelu pri svom pohodu na Jajce zadržale u Travniku. Tek poslije 1480. godine, u grad je smještena stalna posada (koja je tu bila do 1878. godine) i izgrađena džamija koja nosi ime Bajazida II.

Prvi pomen o posadi u ovome gradu je iz 1540. godine. Tada je, prema defteru, u gradu bilo 37 mustahfiza timarlija (čuvara) i dizdar Davud. Tanasije Đorđić 1626. godine, prolazeći ovim krajem, zabilježio je da je u gradu bila posada od 50 momaka. Prema Čelebijinom opisu iz 1659. godine, trvđava ima dizdara, gradsku posadu, nekoliko vojničkih kuća i dovoljnu količinu municije.

Važan datum za Stari grad je 1699. godina, kada je vezir Defterdar Halil-paša Ćoso prenio vezirsku stolicu u Travnik. To se dogodilo istovremeno sa krajem “velikog rata” (1683-1699) u kome je Osmansko Carstvo izgubilo teritorije u Mađarskoj i Hrvatskoj.

Utvrđenje je kao vojnički objekat služilo austrougarskoj, a zatim i drugim vojskama koja su prolazila ovim područjem sve do kraja II svjetskog rata. Napušteno je 1946. godine, ali ga je Jugoslavenska narodna armija ponovo zaposjela 1947/1948. i u njemu ostala neko vrijeme. Tek 1953. godine grad je predan na brigu Zavičajnom muzeju u Travniku.

Sahat kula na Musali

Travnička sahat-kula na Musali je jedna od dvije sahat-kule u Travniku a koja se nalazi u donjoj čaršiji, prirodnoj zaravni ispod Starog grada Travnika koji je i jedini grad u Bosni i Hercegovini koji ima dvije sahat-kule. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika na sjednici održanoj od 25. do 31. januara 2005. godine donijela je odluku da se sahat-kula proglasi za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.
Izgradnja sahat-kula na području Osmanskog carstva započela je sredinom XVI. stoljeća. Urbani razvoj, ali i potreba obavljanja pet vakat-namaza – molitvi koje su islamski vjernici obavezni obaviti u određeno vrijeme dana propisanih Kur'anom, uslovljavali su rasprostranjenost sahat-kula. U Bosni i Hercegovini sahat-kule se javljaju krajem XVI. vijeka i prva je sagrađena u Banjoj Luci, a tokom XVII. i XVIII. vijeka i u mnogim drugim gradovima.

Ne zna se tačno kada je ova sahat-kula sagrađena a na njoj su sačuvane dvije ploče sa natpisima o obnovi. 1811. godine kulu je obnovio bosanski vezir Hilmi Ibrahim-paša, a 1815. godine je Hazin Ibrahim-pača obezbjedio sredstva za njen popravak. Na starim crtežima i gravurama ovog dijela Travnika može se vidjeti da je sahat kula ponovno obnavljana izmađu 1878. i 1892. godine. 1903. godine je u požaru izgorio drveni krov, nakon čega je temeljnom rekonstrukcijom sahat-kula dobila današnji izgled.

Od 1992.-1995. Musala biva oštećena prilikom granatiranja Travnika sa Vlašića da bi se nakon rata njen krov sa potkrovom i dijelom gdje su smješteni satni mehanizmi ponovo renovirao.

Turbeta u Travniku

Turbeta u Travniku predstavljaju objekti memorijalne arhitekture Bosne i Hercegovine. Turbe Abdulah-paše Muhsinovića i Hafiza Ali Dželaludin-paše i turbe Perišan Mustafa-paše, pod zajedničkim imenom Turbeta pod lipom, proglašena su za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.

Memorijalni muzej Rodna kuća Ive Andrića

Rodna Kuća Ive Andrića – U čast književnog velikana, koji je rođen 09.10.1892. godine baš u ovom gradu, a koji je svoj rodni grad ucrtao na svaku literanu mapu svijeta te 1961. godine, dobivši Nobelovu nagradu za književnost.

Travnik i Travničani vječno čuvaju brojne uspomene od zaborava u mislim ali i u Memorijalnom muzeju – rodnoj kući Ive Andrića.

Upravo u toj rodnoj kući jedinog dobitnika Nobelove nagrade za književnost na području bivše Jugoslavije, od 1974. godine smješten je Memorijalni muzej koji se sastoji od rodne sobe, sobe posvećene romanu “Travnička hronika”, fototeke sa fotografijama sa dodjele Nobelove nagrade, biblioteke sa umjetničkom zbirkom i “slušaonice”.

(Mostarski.ba, Općina Travnik, visitmycountry, visitbih)